Тарчлааны хүсэлтээр дахин нийтлэв

УИХ-ын шинэ онигоо

Бат-Үүл, Элбэгдорж хоёр шартаад босч чаддаггүй гэнэ. Тэгээд Оюун гишүүнийг цалингаа аваад ир гэж гуйжээ. Дотор нь наян зараа орчихсон юм шиг шаналгаатай, тэсч ядна.
Арайхийн морин төвөргөөн сонсогдож, хаалга онгойн Оюун орж ирэв гэнэ.
-Би та хоёроос ганцхан асуулт асууя!
-Асуугаач дээ! Ёо ёо.
-Шувуудад мөнгө хэрэгтэй юу?
-Битгий донгос! Шувууд мөнгөөр юугаа хийдгийм!
-Алтан хараацайнууд минь! Би тийм байх гэж бодоод цалингаар чинь өөртөө ийм гоё шилэн оймс, та хоёрт шуудай дүүрэн будаа авчихлаа!

Халуун усны онигоо

Ху намын гишүүн нэгэн эр ихэд гунигтай сууна гэнэ.
-Юундаа ингэж гуньж гутраа вэ?
-Намайг намаас хөөчихлөө!
-Пөөх, яахаараа хөөчихдөг билээ?
-Би ордон дотор явж байлаа. Тэгтэл халуун усны хаалгаар экс сайд Болормаагийн толгой цухуйж намайг жоготой дуудаж байна!
-Тэгээд?
-Би бушуухан хувцсаа тайчиж шидээд, үсрээд орчихсон!
-Аа яа. Тэгээд яасан бэ?
-Тэнд сайд ганцаараа биш байж!
-Паах, хэнтэй байсан хэрэг вэ?
-Халуун усанд намын үүрийн хурал болж байж.


Нямдорж сайд ромбоо угаажээ. Угаалгад уригдсан Арвин асуув гэнэ.
-Нямка хө, хуулийн сургуульд юу судлав аа?
-Логик, психологи, философи!
-Тэр юмныхаа тухай яриач?
-Хиртэй, хиргүй хоёр хүн явж байя, гэж саная. Хэн нь халуун усанд орох вэ?
-Бүү мэд!
-Тэнэг минь бодооч, хиргүй хүн яах гэж усанд орох юм? Энэ бол логикийн жишээ!
-Сонин юм аа!
-Дахиад нэг асуулт асууя! Хиртэй, хиргүй хоёр хүн явж байлаа. Аль нь халуун усанд орох вэ?
-Гүй та чинь, хиргүй нь усанд орохгүй гээгүй билүү?
-Үгүй ээ, үгүй хонгор минь хиртэй нь орохгүй! Бодоод үз. Хиртэй байна аа гэдэг чинь халуун усанд орж ч байгаагүй, цаашдаа хэзээ ч орохгүйн шинж!
-Учрыг нь олохгүй юм аа. Нэг болохоор орно гэх, нэг болохоор орохгүй гэх!
-Түрүүчийнх логикийн жишээ. Саяных болохоор психологийн жишээ байхгүй юу!

“TV-1”-ийнхээн! Та нар шүү!

“360 градус” гэхээр Монголын төв хөдөө хаана ч андахгүй. “25 дугаар суваг” телевизээр цацагддаг хошин мэдээллийн хөтөлбөр найман настай балчраас наян настай буурлууд шимтэн үздэг нэвтрүүлэг болж чаджээ. Хаана л бүтэхгүй болохгүй зүйл байна вэ тэр бүхнийг “360” хошин мэдээ хөндөж байдаг. Энэ нэвтрүүлгийг ардын жүжигчин Цэрэндагва, Мэндбаяр нарын шавь Кино урлагийн дээд сургуулийн төгсөгч, оюутан залуус эфирт амилуулдаг юм.

Зарим он нь хуучирсан бол хүлцэл өчье. Ойрд юм бичээгүй болохоор, аргаа бараад хувийн архив руугаа дайрлаа. Тоншуулд 2006 онд нийтлэгдэж байсан эд байгаа юм.


ЧШ! ЧИМЭЭГҮЙ, ЗУРАГ АВЧ БАЙНА!
Сургуулийн бага дунд ангийн бололтой хүүхдүүд хорж зогсох хонь мэт шахцалдан бөөгнөрч нам гүм зогсоно. Нусаа шоржигнотол татсан нэгэн рүүгээ муухай харж, “Чш, чимээгүй!” гэж шивнэн нударч байна. Барагцаагаар гурав дөрвөн анги дүүргэхээр хүүхдүүд байх хэдий ч нэгэн зүйл рүү шимтсэнээс болж ийнхүү томоотой зогсох аж. Кино үйлдвэрийн баруунтайх 15 дугаар байрны өмнөх талбайд “360 градус” хошин мэдээллийн хөтөлбөрийн зураг авалт явагдаж байгаа нь энэ байлаа.
“TV-1”-ийнхний зураг авалт ихэвчлэн Кино үйлдвэрийн ойр тойронд “байнгын үзэгчдийн” нүдний өмнө ийнхүү явагдана. Эхний үед хүүхдүүд өмнө хойгуур гүйж зурганд орчих гээд зовоодог байснаа нэвтрүүлгийн зураг авалтыг саатуулж, чимээ гаргаж болохгүй гэдгийг сайн ойлгон, аль болох саад хийлгүй үзэхийг хичээдэг болжээ. Дараа нь харин энэ бүхэн нэвтрүүлэг болж эх орны өнцөг бүр дэх дараагийн “ээлжийн” үзэгчдэдээ хүрнэ.
“360” хошин мэдээллийн хөтөлбөр явсны дараа “Та нар сак шүү!”, “TV-1-ийнхэн! Та нар шүү!” гэсэн мессежүүд цуварна. Утасдаж санал бодлоо хэлнэ. Нойр хоолоо умартан ажилласан залуу уран бүтээлчдэд юугаар ч сольшгүй хамгийн том урам болно.
БҮГДЭЭРЭЭ ХЭЛЭЛЦВЭЛ БУРУУГҮЙ
Зохиол гэдэг нэвтрүүлгийн зүрх, хөдөлгүүр нь байх нь мэдээж. “TV-1”-ийн хошин мэдээний зохиолыг КУДС-ийн 2003 оны төгсөгч Ж.Бэгзсүрэн бичдэг. Тэр бас теле зохиомжуудаа найруулна, дүрүүдэд нь тоглоно, хөтөлнө.
Зурганд гарахаасаа өмнө “360”-ынхан Асалбек, Баярсайхан, Гомбосүрэн, Мөнхбаяр, Нямдаваа, Нямбаяр, Хүсэлт-Энх гээд бүх жүжигчид зохиол дээрээ ярилцаж, санаа бодлоо солилцоно. Энэ үеэр зохиолоо улам сайжруулах илүү өвөрмөц санаа их гардаг. Зураг авалтын үеэр ч “сак” санаа орж ирэх нь бий.
Эдний хошин мэдээг илүү сонирхолтой амьдралтай болгож байдаг нэг хөдөлгөгч хүч нь үзэгчид. Тэднээс маш олон янзын санаа оноо захиа болон мессежээр ирнэ. Зарим нь өөрсдөө ажил болгон студи рүү нь ирж, “Тэр болохгүй байна, энэ болохгүй байна. Энийг заавал гарга!” хэмээн шахаанд оруулах гэж зүтгэнэ.
Саяхан гэхэд л үзэгчийн санааны дагуу ТҮЦ хоморголон ачсанаас болж гутал засч ар гэрээ тэжээдэг хөөрхий эр зовлонд унаад байгаа тухай, энэ компанит ажлын ард том бизнесүүдийн хатгаас байж магадгүйг үзүүлсэн зохиомж хийжээ. Нэвтрүүлгийн дараа урьд өмнөхөөс олон үзэгч утасдаж үнэхээр зүйтэй асуудлыг хөндлөө хэмээн санал сэтгэгдлээ илэрхийлжээ. Хүн их явдаг байгууллагын үүд бараадан үйлчилгээ явуулж суугаа хөөрхий гуталчныг шил толь болсон барилгаас лухгар босс гарч ирээд эндээс зайл хэмээн шатны уруу өнхрүүлэн шидэж байгаа зохиомж байндаа туссан нь тэр.
Нэг өдөр “Толгойтын эцсээс явна аа. Ах нь 70 дөхсөн өвгөн хүн...” гэсээр нэгэн үзэгч студид иржээ. Эхлээд “25 дугаар суваг” телевиз дээр очиж эднийхийг заалган хоёр өдрийн явдал болсон аж. Таяг тулсан хөгшин хоёр хуудас санаа бичиж ирснийг нь газрын тухай, оршуулга айл руу түрж орж ирсэн тухай мэдээ болгон “чулуу болгож” байжээ. Энэ мэтээр бүгдээрээ оролцож бүгдээрээ хэлэлцэж санаа бодлоо нэмэрлэж байж хошин мэдээнүүдийг бүтээдэг.

АЛХАМ ТУТАМД ХОШИН ШОГ...
Ядруухан эрийг булиа эр зодож байгаа зохиомжийн хэсгийн зураг авалт явагдаж байв. Тэгтэл хаанаас ч юм зохиолд огт байгаагүй “сайн дурын жүжигчин” зургийн талбай руу ороод ирэх нь тэр! “Хөөе, хөөе! Чи болиоч! Наад муугаа зодож яах нь вэ? Боль гэж байна шүү!” гэж ирээд л нэгэн авгай жүжигчин рүү дайрч, барьж зодох нь холгүй байсан аж.
Сансрын Туннелийн ойролцоо тэтгэврийн зөрүүний тухай хошин мэдээний зураг авалт явагдаж, тагжгар эмгэний дүрд хувилсан жүжигчин Бэгзсүрэн, булиа өвгөнд хувилсан Тэмүүлэнг үүрээд арай ядан майзагнан алхаж явлаа. Тэгтэл бас л зохиолд байгаагүй хоёрын хоёр “дүр” гараад ирэв. Тэрүүгээр алхаж явсан өвгөн, эмгэн хоёр маш ундууцаж, “Хөөш чи наад эмгэнийхээ голы нь тасаллаа, гэм! Болиоч!” гэж загнаж байснаа зураг авалт явж байгааг мэдээд ичиж мушийсаар бушуухан холджээ.
Зураг авалтын үеэр “үйлдвэрлэлийн осол” их гарна. Савлуураас зүүсэн шуудай дотор хамгийн жинтэй нь болох Тэмүүлэн ороод байтал шуудай дийлэхгүй цум үсрэв. Өндрөөс унаж доош өнхөрсөн жүжигчин “Техниктэй тулдаа л гайгүй гарлаа” гээд бөөн инээдэм болж. Жүжигчин Бэгзээг дүн өвлөөр чармай нүцгэн овоонд мөргөн зураг авахуулсны дараа “Хатгаа авч, “үйлдвэрлэлийн осол” гарах вий” гэж бусад нь айв. Гэвч яагаа ч үгүй өнгөрч. Тэр үед түүний тэвчээрийг биширч байснаа нөхөд нь ярьж байсан юм. Жүжигчин Г.Батболд траншейны нүх рүү орохдоо доош хянуур харсан чинь картон цаас дэвссэн их л “тохилог” харагдав гэнэ. Тэгэхээр нь үсрээд буучихаж. Шилбээр татсан шалбааг цүлхийж, бас нэг “үйлдвэрлэлийн осол” бүртгэгджээ.
ЯЛААГ ЗААН БОЛГОХ ИД ШИД
Хошин зохиомжит нэвтрүүлэг хийж байгаа болохоор уран сэтгэмж шаардана. Хотын төвд орших өндрөөшөө гурван метр хүрэхгүй бяцхан овгорыг уурхайгаас ухаж гаргасан шороогоор босгосон гуч дөчин метрийн өндөртэй сүрлэг далан болгож харагдуулахын тулд их ур ухаан гарах нь мэдээж. Эрхэм сайд дарга нарт хахууль атгуулсаар Монголын газар шороог мэддэг болчихсон хятад данжаад уурхайнхаа өндөр далан руу хөөрхий монголчуудыг асга хайрга нураан түлхэж байгаа тухай хошин мэдээг та лав үзээ байлгүй. Хотын төв дотор авсан зураг шүү дээ.
Жүжигчин Д.Тэмүүлэн: “Энэ бүхэн сайн эвлүүлэгч, зураглаач хоёрын л чадал” гэж хэлж байсан юм. Энэ мэт ялааг заан болгосон зохиомжууд нь эвлүүлэгч Б.Хэрлэнчимэг, энэ жил Радио телевизийн дээд сургуулийг төгссөн зураглаач Д.Нармандах хоёрын сэтгэлгээний урыг шалгаж байдаг. Эмэгтэй хүн телевизийн оператор байна гэдэг хэцүү. Өвлийн хүйтэнд бүтэнд өдөржин гадаа зураг авч зогсох гэдэг хэрийн эр ч давахгүй ажил. Зузаан бээлий хийчихвэл камераа мэдрэхгүй, нимгэн бээлий болохоор нэвт хайрч гар мэдээгүй болтлоо даарна.
ШИНЭ БҮТЭЭЛГЭЭ ГАРГААРАЙ...
“TV-1”-ийн найруулагч Багшийн дээдийн ойролцоо зогсож байж. Хажууд нь нэг хүн ирээд зогсож байснаа, “Гүй тэр! Энэ хараач” гэж. Хартал замын тэмдэг хазайгаад ганц хадаасан дээр тогтож байна гэнэ. “Энэ одоо гэр хорооллын хэн нэгнийд очиж буузны жигнүүр юм уу лаазны таг болох гээд байж байна” гэжээ. Ингэж л замын тэмдгийг ховх татаж аваачаад, хадаасаар нэгд нэгэнгүй нүхлэн жигнүүр хийж байгаа тухай хошин мэдээ төрөв. Энэ зохиомжийг нь инээдтэй болсон тухай хүмүүс их ярьдаг. Уран бүтээлийн санаа хаанаас ч олддогийн нэг жишээ.
Гудамж талбай хаа ч явж байсан санаа ургаад ирнэ. Болохгүй юм бүрт л нүд хурц байхын төлөө чармайна. “Танай “Тоншуул”-ынхныг ирлээ гэхээр шинэ бүтээлгээ бүтээгээрэй хэмээн сандардаг шиг “360 градус”-ынхан ирлээ, яана аа? хэмээн түргэн авдаг болоод байгаа” хэмээн эвлүүлэгч Хэрлэнчимэг хэлээд инээсэн юм. Найман шарга зах дээр зураг авч байтал нь “Та нар биднийг шүүмжлэх гээд байна” хэмээн захын ченжүүд бөөн шуугиан тарьж, нэгэн эмээ ирж “Энэ хүүхдүүд чинь ёстой зөв юм хийдгийм” гэж цаадуулаас нь өмөөрч байснаас эхлээд ийм тохиолдол их. Тэр өдөр Найман шарга дээр хүмүүс хоёр тал болж хэрэлдээд хоцорч байжээ.
“TV-1”-ийн жүжигчин залуус өөрсдийгөө тайзан дээр сорьж, энэ оны 11 дүгээр сард “Томдсон гутал” нэртэй хошин шоу тоглолтоо МҮЭСТО-нд зохион байгуулсан нь амжилттай болж, Сэлэнгэ, Дархан, Эрдэнэт, Хөтөлд аялан тоглосон байна.
Эхний үедээ сурч дадаагүй болохоор нэвтрүүлгээ студидээ хонож өнжин бэлддэг байсан бол одоо гэртээ үзэгдэх нь ихсээд байгаа аж. “TV-1”-ээр овоглосон энэ шижигнэсэн залуус алхам тутамдаа сурч, үргэлж шинэ соргог өвөрмөц байхын төлөө уран бүтээлээ туурвиж явна.

Жаахан балай тал руугаа онигоо

Нэгэн бүсгүй шүдэндээ ломбо тавиулж байтал утас нь дуугарав. Бүсгүй “Намайг шүдээ авахуулж байна” гэж хэлээд өгөөч гэж байгаа бололтой дохио зангаа үзүүлээд, шүдний эмч залууд утсаа өгөв. Эмч: “Уучлаарай, Долгорын ам завгүй байна. Би аманд нь юугаа хийчихээд ажиллаж байна. Одоо гурван минутын дараа юу тавина. Тэгээд амаа угаагаад ярих боломжтой болно” гэж ярив гэнэ.

Улиастайд хоёр хөрш ярилцаж байна.
-Би саяхан нэг үнээ авсан. Тэжээл сайн авдаг, сүү сайтай, номхон үнээ. Даанч бух харайх гэхээр тонгочоод ойртуулахгүй юм.
-Чи үнээгээ Зүүн Хараагаас авсан уу?
-Тийм! Чи яаж мэдээ вэ?
-Манай авгай Зүүн Хараагийнх л даа.

УИХ, Сайд нарын тэнхимийн шинэ онигоо

Сайхансамбуу гишүүн “Саятан болохыг хүснэ” нэвтрүүлэгт оролцжээ. Эхлээд “Бүргэд, хэрээ, хөхөө, болжмор гэсэн шувуудаас аль нь үүр засдаггүй вэ?” гэсэн асуулт таарсныг шууд “Хөхөө” гэж таав. Гэвч хоёр дахь асуултад бүдэрчихэв. Маргааш нь Дэмбэрэл дарга гүйж ирж, баяр хүргэж байх юм гэнэ. Тэгээд “Чи ийм хэцүү асуултыг яаж таав аа? Би л лав мэдэхгүй юм билээ” гэж толгой сэгсрэв. Сайхансамбуу: “Өө та мэддэггүй юм уу? Хөхөө чинь үүр засдаггүй, ханын цаган дотор амьдардаг шүү дээ” гэж гэнэ.

Батлан хамгаалахын сайд Лу.Болд дэд сайдтайгаа хамтран дайсны онгоц хулгайлжээ. Ниссээр нутаг руугаа орж явтал онгоц нь муухай дуугаран унаж эхэллээ гэнэ. Сайд, дэд сайд хоёрын хооронд ийм яриа болов гэнэ.
-Хянах самбараа хараарай!
-Мм... мм. Гучин зургаа!
-Гучин зургаа гэж юу юм бэ?
-Харин хянах самбар гэж юу юм бэ?

“ДЭЭД ТӨРӨЛ”

/фельетон/
Хүмүүн биднийг дээд төрлийн нэгэн зүйл амьтан хуурч мэхэлсээр ирсэн байх юм. Үндсэн хуулийг уншаад үз. “Мал төрийн хамгаалалтад байна” гэсэн заалт юуг өгүүлнэ вэ?
Биднээс тэс өөр зүстэй, нүүрэндээ үстэй, духан дээрээ хос ясан ургацаг бүхий этгээдүүд бидний толгой дээр суучихаад, хүмүүнийг хамгаалах нэрийн дор өөрсдийгөө энэрсээр иржээ гэсэн үг! “Хүн төрийн хамгаалалтад байна” гэх өгүүлбэрийг хүмүүн бидний төлөө баталсан гэх хуулиудаас хайж олно гэвэл гонжийн жоо!
Зарим залуу судлаач зөвхөн энэ жил сонгогдсон далан зургаа л дээд төрлийн амьтан байх магадлалтай гэх гэнэхэн таамгийг дэвшүүлж байна. Үгүй юм аа, гэтэл.
Дээд төрөлтөн болох ухна гуай өнгөрсөн зуунаас эхлэн бидний толгой дээр гишгэлсэн байх юм. Дал наяад онд ухнуудад зориулж хашаа саравч босгож, тэдний үр төлийг бүрэн бойжуулах аянд бүх хүн амыг дайчилж, төлчнөөр хөөж, цөлж байлаа. Ишиг үхүүлсэн малчныг агаарын долгионоор улс даяар зарлаж, мууг нь үзсэн. Хүнд зориулж, цор ганц Тэрэлжийн амралт сувиллыг халтар хултар босгомор аядсан хэрнээ, ухна гуайд зориулсан эмчилгээ тэжээлийн цэгийг сум бүрт гурав дөрвөөр нь сүндэрлүүлсэн. Малчны хүү цоорхой бүрээстэй дөрвөн ханатад чичирч суухад, ухнын төл орос дүнзээр шахаж барьсан төвлөрсөн халаалттай пүнзэнд тухалж байсан юм. Энэ бүх баримт тэр үеийн Улс төрийн товчоо гэгчид ухна хэмээгч дээд төрөлт, тэнгэр язгуурт эцэг мал мэр сэр шургалж эхэлсний баталгаа болдог.
Олон улсын шинжээч нар Хонгорт төрсөн, үсгүй нүцгэн шалдан ишгийг судлаад үзтэл юу байсан гэж санана! УИХ-ын эрхэм гишүүн нүцгэн шалдан Балдан гуай “орон нутагт ажиллаж” явахдаа Хонгорын эм ямааны суурьт хоног тааруулж “ажилласан” болох нь батлагдсан билээ. Лавшруулаад судалгаа хийтэл далан зургаа бүгдээрээ номын хүчээр төрөл арилжиж хүн төрх дутуу олсон ухна болох нь тогтоогдов!
Дээд төрлийн, ухаантай амьтан юм гэхээрээ ухнууд төрийн хормойд сиймхий гарсан ерээд оныг овжин ашигласан байдаг. Одоог хүртэл Их хуралд суусаар буй, Гончигдорж, Бат-Үүл нараар толгойлуулсан хэсэг бүлэг ухна Улсын бага хуралд гараад, “Мал төрийн хамгаалалтад байна” гэх суут заалтаа үндсэн хуулинд шургуулсан түүхтэй.
Монгол улсын хуулиудыг судлаад үз. “Малыг гэмт халдлагаас сэргийлэх тухай”, “Малыг татвараас чөлөөлөх тухай”, “Малыг халдваргүйжүүлэх тухай”, “Малын удмын санг хамгаалах тухай”, “Малын бэлчээрийн тухай”, “Мал эмнэлгийн тухай”, “Ухна болон түүний төлд таван мянган төгрөгийн тэтгэлэг олгох тухай” гээд л явж өгнө! Хүний охин үрийг хулгайлж биеийг нь үнэлүүлсэн этгээдийг шийтгэх тухай тусгайлсан хууль үгүй хэрнээ, ухна гуайтай зүй бусаар харьцаж, гэмт халдлага хийсэн хүнийг шийтгэхийг онцгойлон авч үзэж тусгайд нь хууль баталсан байдаг.
2008 оны сонгуулиар дээд төрөлтнүүд луйвар хийж, УИХ-ын суудлыг нэлэнхүйд нь эзэлсэн болох нь нэгэнт илэрхий боллоо. Тэд өөрсдөдөө таван мянгыг олгох тухай хуулийг үтэр түргэн баталсан төдийгүй, цаашаа даварч, чихэндээ цахим ээмэг зүүж, арьсаа алдахаас сэргийлэхэд хүн бидний татварын мөнгийг зарахаар тогтоов. Баян-Өлгий аймгаас сонгогдож ирсэн нэгэн дээд төрөлтөн энэ хуулийг “Мал сүркийн кулгайч нарыг илрүүлэхэд ик сайн үр дүн өгөк кууль” хэмээн зурагтын суваг бүрээр магтан сайшаалаа.
Орон нутгийн сонгуулиар өөрсдийг нь сонгох гэж хүмүүс ирээгүйд ухнууд ихэд эгдүүцэв. “Сонгуульд хүн биш зөвхөн ухна оролцоно. Хамгийн том засаатай ухнууд ирж оролцсон тохиолдолд сонгуулийг хүчинтэйд тооцно” гэсэн агуулга бүхий хуулийг батлахаар одоо сэм хэлэлцэж байна.
Тэдний дараагийн алхам “Улсын их хурал” гэдэг нэрийг “Ухнын их мурил” болгож өөрчлөх явдал гэлцэнэ. “Коёр гуравхан үсэг баллуурдаж засах учраас ажиллагаа багатай. Эдийн заскийн кувьд кэмнэлттэй” хэмээн засах ажилд мэргэжсэн эрхэм дээд төрөлтөн Нямдорж гуай айлдав.
Бодоод байх нээ, бид дээд төрөлт ухнуудыг шүтсээр байх ахул их аз буяныг эдлэх нигууртай аж. Цаашдаа нэг л мэдэхэд бүх хүн номын авшиг аван бөөрнөөсөө ягаарсаар дээд төрөлд арилжина. “Тарган сайн өвөлжиж байна уу?” гэж нурших бус, “Мм-май” гэх товчхон агаад, билэг “Дэмбэрэл”-тэй үгээр “Баяр”-тайяа мэндчилдэг болцгооно!
Бодох санах юмгүй өвсөө хивж, усаа уугаад л. Үр хүүхдийнхээ улаан нүүрэн дээр эр эмийн ажлаа амжуулаад л. Таван мянган төгрөгийн тэтгэврээ буухаар зад найрлаад л. Жинхэнэ хүмүүнлэг ардчилсан, эв хамтын диваажинд энх тунх аж төрөх болно. Ёстой гоё!

Реклам

Эрхэм хүндэт амиа хорлогчид оо! Та үсэрч үхэх гэж арван давхар өөд мацаж биеэ зовоохын хэрэг юу байна. Манай бүтээгдэхүүн таныг ямар ч ядаргаагүй, түргэн шуурхай бас найдвартай үхүүлэх болно!

"Азийн чоно" сархад болон "Ийлий" сүү гэх хоёр нэрт брэндийг минь худалдан авч ууцгаана уу?

Сүхийн хөшөөг шинэчлэх төсөл

76 ухнын онигоо оршивай

-Монгол улс яг 18 сая ямаатай гэнэ ээ.
-Дутуу тоо байна аа, наадах чинь!
-Яагаад?
-УИХ-ын 76 ухныг мартчихсан байна шүү дээ!

МАЛЧИН МИНИЙ ГОМДОЛ

/фельетон/
Малчин би Монголын УИХ-д үнэн голоосоо гомдлоо. Гомдлоос болоод дотор бачуурч, хархан нүдийг минь нулимс бүрхэв.
Өчигдөр өглөө босоод иртэл, хөх сэрх улаан борлонг мөргөөд ухаан алдуулчихаж. Хөөрхий минь, УИХ-аас өгөмшөө болсон таван төгрөг шүү юмыг чамлаж, уур нь хүрсэн байна шүү дээ! Хоёрын хооронд гурвын дунд гэгчээр дөрвөн ямаа тутамд хэдхэн цаас өгөөд байхдаа яахав дээ. Ядахдаа нэг зуун мянга, байг гэхэд ганц сая төгрөг өгчихсөн бол ямаа минь ингэж уурлахгүй шүү дээ!
Энэ ч яахав бага хэрэг. Өнөө өглөө босоод иртэл яасан гэж санана аа! Хүрэн азарга маань уурандаа багтраад, ягаан ухнын минь өрөөсөн эврийг хуга тангарчихжээ. Аргагүй шүү дээ! Тавын таван хошуу мал байсаар байтал нэгд нь мөнгө өгөөд нөгөөг нь ялгаснаас болоод тэр!
Малчин би, малыг арьс өнгөөр нь ялгаварлан гадуурхдаг Монголын УИХ-д үнэн голоосоо гомдож байна. УИХ-ын тэнэг гишүүд, энэ тэнэг хуулиа эргэж хараад таван хошуу малд тавууланд нь мөнгө өгмөөр байна!
Миний гомдол ганц үүгээр дуусахгүй ээ. Есөн сарын нэгэнд яасан гэж санана аа! Миний бага хүү уурлаад, сургуульд явахгүй гэсэн. Эгчийнх нь сургалтын төлбөрийг төр даадаг хэрнээ миний муу хүүг алагчилж байгаа болохоор уурлалгүй яах вэ! Малчдын “нэг хүүхдийн” сургалтын төлбөрийг төр хариуцна гэсэн заалтаа “бүх хүүхдийн” болгож засах хэрэгцээ амьдралаас урган гарч буй нь энэ. Би болоод, миний бага хүү гомдов!
Сонгуулиар малчин бидэнд маш бага зүйл тарааж байна. Доромжилж байгаа юм шиг аравхан мянган цаас өгсөн чинь маргааш нь л алга болсон. Биднийг доош хийж, “Хараа”, “Ерөөл” тараадаг явдлаа таслан зогсоомоор. Ядахдаа л “Хар Чингис” өгмөөр байна. За “Алтан Чингис” бол пош гээд явчихна. Тараах тараахдаа ганц шилийг бус, хэдэн авдар бол зүгээр. Удахгүй хүү гэрлэнэ.
Өнгөрсөн өвөл зуд болгоогүй УИХ-д үнэнхүү өширхөж байна. Хэн нэгэн тэнэг гишүүн “Цас ороогүй юм чинь, зуд болоогүй” гэж хэлсэн нь тэнэглэлийн дээд хэлбэр болсон билээ. Цас ороогүй гэдэг чинь “харын зуд” нүүрлэлэж буй нь тэр. Цас бага унана гэдэг чинь “алаг цоогийн зуд” болжээ гэсэн үг. Тэгэхээр энэ байдлыг тунгааж үзээд, “Жил бүрийг зудтай гэж үзэх тухай” хууль батлах нь зүйтэй.
За тэгээд зудын тусламжид маш бага гурил өгдөг УИХ-д үнэн голоосоо гомдож байна. Уут уутаар биш, тэвш тэвшээр тараах нь зөв. Орос гурил боов хийхэд хөхөрдөг. Хятад гурил цаанаа л нэг зэвий даагаад ямар ч амтгүй байгаа тул Америкаас ч юм уу, эсвэл Англиас гурил оруулж ирж бидэнд тараах нь зүйтэйг анхаарах хэрэгтэй!
Малаас хэт өндөр татвар авч байгаа УИХ-ыг харааж зүхмээр байна! Нэг бодоос жилд зуун тавин төгрөг татна гэдэг чинь арай дэнджээ. Хувийн үйлдвэрийн нэг зайрмаг, нэмээд нэг иштэй чихэр аваад идчихэж болох асар их мөнгө шүү дээ! Ер нь татвар авах биш малын тоогоор малчинд мөнгө олгодог болох нь улсын хөгжилд нэмэртэй. Мал бол Монголыг тэжээгч голлох үйлдвэрлэл шүү дээ.
За тэгээд, эцэст нь нэг зүйлийг анхааруулъя, УИХ-ын тэнэг гишүүн гуай! Хэрвээ миний гомдлыг барагдуулахгүй бол чамайг сонгохгүй, сонгуульд чинь очиж, тавин хувийн ирц бүрдүүлэхгүй гэдгээ албан ёсоор мэдэгдье!
Мянгат малчин А.Амарсайхан

Чапаев, Петька хоёр Монголд

Петька “Нисэх хүчин” сэтгүүлд онгоц жолоодох хичээл байхыг олж үзээд онгоц жолоодоцгооё гэсэн санал гаргажээ. Чапаев, Петька, Анка гурав онгоцонд сууцгаав. Петька сэтгүүлээ гарган шууд заавар өгч Чапаев жолоодов.
-Түлхүүрээ цагийн зүүний дагуу эргүүлж, мотороо асаа!
-Мотор аслаа!
-Хаазаа эцэст нь тулга!
-Хаазыг эцэст нь тулгалаа!
-Рулиэ өөр лүүгээ тат!
-Ёсоор болголоо нисч байна!
Анка:
-Ура! Бид нисч байна!
Чапаев:
-Нисэх нь ч яахав нисчихлээ. Одоо яаж буулгах вэ? Петька, цааш нь уншаарай!
-Унших юм алга аа, нөхөр Чапаев аа.
-Юу?
-Хичээлийн үргэлжлэлийг дараагийн дугаараас уншина уу? гэнээ.

Чапаев, Петька, Анка гурав МҮОНТ-ийн “Амьдрал өөрөө саак” реалити шоунд нэг баг болж оржээ. Тэднийг эзгүй арал дээр аваачиж хаяв. Долоо хоног өлслөө гэнэ. Өглөө болгон гурван тийшээ идэх юманд гарах боловч юу ч олдохгүй. Нэг өдөр Чапаев зөндөө махтай ирж Анка маш их баярлав гэнэ. Харин Петька ирсэнгүй. Тэр хоёр цадталаа мах идлээ гэнэ. Орой дахиад л өнөөх махнаасаа идэв. Анка хавирга мөлжих зуураа:
-Чапаев ахаа Петька өдий болтол алга! Надад нэг л сэжигтэй санагдаад явчихлаа!
-Сэжиглээд байгаа бол наад Петькагийнхаа хавиргыг идэхээ больчих л доо!

Аймшгийн онигоо. Түнэр харанхуй ой. Түнэр харанхуй ойн дунд тас хар өвс ургажээ! Тас хар өвсөн дунд дун хар хожуул байна! Дун хар хожуулын дэргэд гурван аймшгийн хар амьтан суугаад хоорондоо хэрүүл хийж байна. Нүүр ам, хувцас хунар нь битүү хар утаа тортог болжээ.
-Петька, Монгол яваад хэрэггүй ээ, Улаанбаатар утаатай гэж хэлээ биз дээ, чамд!
-Гүй ээ, Чапаев ахаа! Энэ Анка чинь л Улаанбаатар явъя Нарантуулын бараа хямд гээд байсан ш дээ!
Анка:
-Би л яахаараа бүх юманд буруу болж байдаг юм! Чапаев л Улаанбаатар оръё. “Азийн чоно” ууж үзье гээд байсан биз дээ!

Мөнгөн аяганы хэргээс үүдээд захидал бичих ину

Бөгсөө банз болтол Улсын Их Хуралд сууж, дорд биднийхээ төлөө зүрхээ шатаасан, одоо Үндсэн Хуулийн Цэцийн хар модон сандалд хатаж, бидний хуулийг цээжээрээ хамгаалж буй нэгэн эрхэм далан зургаан ширхэг мөнгөн аяга алджээ. УИХ-ын суудлын тоотой яг таарч буй энэ аягануудыг шуусан хулгайч луйварчдыг миний сэргийлэх үтэр түргэн илрүүлж, шорон гяндандаа хатаалаа. Сайн ажиллаж байна шүү! Бахархаад барахгүй юм.
Тэгтэл гагцхүү биднийгээ л гэж бодож, хувийн ашиг сонирхлоо умартан, зузаан цагаан өгзгөө ширгэтэл зүтгэсэн гэх энэ эрхэм хаанаасаа ямар мөнгөөрөө далан зургаан ширхэг мөнгөн аяга авчихдаг байна аа?
“Зөвхөн ард түмнийхээ төлөө зүтгэнэ” гэж тангараглах мөртлөө хувьдаа хааны сан мэт алт эрдэнэс цуглуулчихаж буй нь ариун явдал мөн үү, таминь ээ?
Ард түмний далан зургаан аягыг буруу хүний гарт орчихоор нь буцааж аваад ард түмэнд нь хямдхан өгчихөж байгааг бузар явдал гэх үү?
Миний сэргийлэх аяга хулгайлсан бузар этгээдүүдийг мөрдөж барилаа. Одоо харин “Аяга хаанаас цугларав?” гэдгийг мөрдчихвөл яасан юм бэ?

БЗД-ийн 3-р хорооны иргэн А.Амарсайхан

УИХ-ын шинэ онигоо

Буянгийн Жагаад эрдмийн зэрэгтэй болвол нэр хүнд чинь огцом өсөж, сонгуульд ялна гэж зөвлөжээ. Мань эр “Мөнгө эргүүлэх нь” сэдвээр эрдмийн ажил бичив. Доктор Дашзэвэг түүний ажлын нэрийг шинжлэх ухаанч биш гээд, “Санхүүгийн нөөцийг зах зээлийн эргэлтэд оруулах арга ажиллагааны зарим онцлогийн тухай” гэсэн нэр өгөхийг зөвлөжээ. Жагаа эрдмийн зэргээ амжилттай хамгаалав. Удалгүй Гүндалай энэ жишгийг даган доктор Дашзэвэгээс зөвлөгөө авч “Өндөр үелзэл бүхий дуу авианы долгион нь зарим төрлийн эмэгчин амьдын сэтгэл зүйд нөлөөлөх нь” сэдвээр докторын зэрэг хамгаалчихлаа гэнэ. Гүндалай сайн арга зааж өгсөн Жагаад баярласнаа илэрхийлэхэд, цаадах нь эрдмийн ажлынх нь анхны нэр юу байсныг асуув. Гүндалай:
-Миний ажлын анхны нэр “Хуц! Арвин!” гэсэн байсан юм аа гэжээ.

Их хурлын гишүүдийг аттестачлалд оруулах шийдвэр гарчээ. Шалгалтад журналын нэрийн дагуу эхлээд Алтай гишүүн орж ирэв.
-Гэрэл, дуу хоёрын аль нь илүү хурдтай вэ?
-Найзууд аа, гэрэл!
-Зүйтэй, батлаад орхи!
-Юу л даа, найзууд аа. Радио асаалаа гэж саная. Эхлээд улаан гэрэл асаад дараа нь дуу явж эхэлдэг биз дээ?
-Гар, муу!
Дараа нь орж ирсэн гишүүн бас асуултад бүдрэв. Шалгалт авч байсан өвгөн эрдэмтэн “Би ер нь асуултаа хүнддүүлээд байна. Жаахан хялбарчилъя” гэж бодов. Гурав дээр Арвин гишүүн орж ирэв.
-За та уулын орой дээр зогсож байжээ. Нөгөө уулын орой дээр их буу буудлаа. Та бууны амнаас гарах дөлийг эхэлж хараад, дараа нь бууны дууг сонсоно. Яагаад ингэсэн бэ?
-Та хар даа! Миний нүд чихнээсээ өмнө байрлаж байгаа биз?
-За тийм байна.
-Тэгэхээр, миний нүд, чихийг бодвол их буунд ойрхон байрлаж байна шүү дээ!

ҮҮЛТЭЙ БОЛОВСРОЛ

/фельетон/
Монголд юм бүхэн үүлний өнгийг дагана. Тэнгэрт улбар үүл гарвал Улаан сайдын ухаа хондон морь заалттай түрүүлнэ. Ов тов орог цоохор үүл нүүвэл гүрийдэг Цэнгэлийн жирийдэг цоохор цойлж цоллуулна.
Хурмастын үүл хурдны морины зүсийг хэлээд зогсохгүй дунд ангийн хүүгийн дуудах номын нэрийг бас заана.
Ногоон үүл гарвал ногоон хавтастай сурах бичиг үзэх тушаал яамнаас гаргана. Хэвлэх үйлдвэрийнхэн хөөрхий, нэг номыг долоон өөр өнгөөр хэвлэж бэлдэнэ. Хан-Уул дүүрэгт шар үүл гарч байхад, Баянзүрхэд улаан үүл хуралдаж, холион бантан хутгана. Зарим жил завсрын өнгөтэй үүл гарснаас хүүхдүүд огт сурах бичиггүй сурна.
Ерэн он гармагц айхавтар хуй дэгдэж, тэнгэрт хөрөөний ир мэт иржгэр цагаан үүл эгц өөдөө цойлов. Үүлийг шинжсэн мэргэд “Босоо монголын босоо бичиг!” хэмээн айлдсан юм. Багш нар монгол бичгээ долоо хоногт сурсан тул дэмий л “Эгц бич!” гэж шавиа зандарцгаав. Нэгдүгээр ангийн бүлтэн Болдоо “Эбүгэн имага сагав” гэж үсэглээд, багшаасаа юу уншиж байгаагаа асууна. Багш мэдэхгүй. Захирлаас асууна. Захирал бас мэдэхгүй. Гурвуул аргаа бараад, Шинжлэх ухааны академид хандана. Гурван жил нойр хоолгүй ноцолдсоны хүчинд багачууд ацгийг гэдэснээс, эврийг гэзэгнээс ялгахтайгаа болов.
Тэгтэл гайт шуурга өнөөх босоо цагаан үүлийг хөндлөн тийш нь хөөчихлөө. Үүлийг нягтлан шинжилсэн амьтан судлаач Шагдарсүрэн гуай “К-к-и-р-и-л-л гэнээ!” хэмээн орилон босч ирсэн түүхтэй. Ингээд буцаж кирил үсэгтээ шилжихийг сайд тушаасан юм. Ерээд оны туршлагын туулайнууд Монголоор нэг тарж, өнөөг хүртэл “Ману анда минү олан мөнггү абаба” гэж заргын бичгээ үйлдсээр яваа билээ.
Тун удалгүй салхи тогтож халуу дүүгэлээ. Тэнгэрт жижигхэн бор шавиа тойроод шармийсан шар гадаад багш нар зогсож байгаа дүртэй үүлс хуралдсан харагдав. Үүнийг харсан сайд “Шавь төвтэй сургалт!” гэж байдаг чадлаараа бархирсан юм. Боловсрол шавь төвтэй болох нь тэр! Энэ онолын дагуу төвд байрлах шавь бүрэн эрхтэй. Шавь “А” үсгийг арван хоромд нүдлэх үү, арван жил судлах уу гэдгээ өөрөө мэднэ. Нэг дээр нэгийг нэмээд арав гаргасан ч түүний зөв. Ер нь сурсан ч болно, сурахгүй байсан ч болно. Багш дүн тавьсан ч болно, тавихгүй байсан ч болно. Монгол орон бичиг үсэг, дөрвөн аргын тоонд тайлагдаагүй шавь нараар дүүрлээ. Данидагийн төслөөр хуралдсан тэрхүү төвийг тойрсон үүлийг тэгсхийгээд замхруулахаас өөр аргагүйдэв.
Үүний дараа Америкийн төслөөр үүл задлагч пуужингуудыг авчрав. Шар үүлсийг зад буудаж арилгаад, оронд нь “A, B, C, D, F” гэсэн таван үсгийг тодруулав. “Хуучин хэрэглэж байсан “2, 3, 4, 5” гэх орос дүн монгол хүний оюун сэтгэлгээнд таарахгүй!” хэмээн боловсролын сайд цогтой халуун үг хэлж билээ. Харин эцэг эхчүүд шинэ үсгэн дүнгийн учрыг олох гэж ухаанаа барсан юм. Мянгат малчин Балдан “Эй” дүн аваад ирсэн хүүгээ чөдрөөр ороолгоод, Хүний эрхийн үндэсний хороонд дуудагдлаа. Муу сурахаар нь аргаа барсан багш “Эй” гэж уулга алдсан байна гэж ташаа ойлгосон хэрэг.
Яамныхан Америк пуужингаараа дахин буудлаа. Тэнгэрт хэл ам хугалж, ороолдсон үг харагдлаа. Боловсролын сайд аугаа их Ленин багшийн хэл хоцрогдсон болохыг зарлав. Ингээд англи хэлний аян дайнд мордоцгоов. Бас л өөрөө долоо хоног англи хэл үзсэн багш “Ам хангри” гээд, шавь нарынхаа өмнө зогсож байлаа.
Жил өнгөрч, хүүхдүүд “Кисс юу бээби” гэж хайраа илчилдэг болмор аядаж байтал үүлний өнгө хэлбэр дахин өөрчлөгдөв өө, хөөрхий. Тэнгэрийн хаяанаа Богд Зонхов Шагжамуны хойд дүр Энхү Баяа Жүгжэмүн улаан шараар тунаран харагдах нь тэр! Хүүхдүүд Нагаржунайн онол судалж, хагархай “Га” хэмээх үсэг нүдлэх боллоо.
За тэгж байтал баруун зүгээс сэвэлзүүр салхи гарлаа. Тэнгэр дэх хар үүл зад үсэрч, шанага долоон одны байрлал аван тогтох нь тэр! Яамныхан учрыг тайлуулахаар шар зурхайчид хадаг яндар барилаа. Шар зурхайч шоогоо орхиж үзээд, “Хүүхдийг долоон наснаас сургах нь насанд цөвгүй” гэж айлдлаа. Сургуульд хүүхэд багтахаа байж, нэг ширээнд гурваараа суувал дээдийн заяа гэлцэв. Сургуулийн багш нар микроны кондуктор шиг “Хөөе тэр арын ширээний гурав! Шахаад дөрвөлчих дөө!” хэмээн хэрүүл хийх боллоо.
2008 онд мөөмтэй пионерийн дүртэй шар үүл туяаран үзэгдсэн юм. Тэнгэрт ийм муу ёрын юм үзэгдэх нь ад зэтгэрийн хорлол хүрсний шинж аж. Хүүхдийг зургаан наснаас сургавал энэ хорлол илаарших нигуур буй гэж зурхайд буужээ. Зургаан настай сурагчид хүндээр болон хөнгөнөөр бие засч болохуйц хагархай өмд заавал өмсүүлэх тухай сайд тушаалаа. Одоо 12 жилийн сургуулийн кондукторууд “Хөөе арын ширээний дөрөв өө! Шахаад тавлачих!” гэх дуу цуурайтуулж байна.
“Ирэх жилийн тэнгэрт сондгой ганц улаан үүл бүү үзэгдээсэй” хэмээн эцэг эхчүүд залбирч Алтангэрэлийн даллага авахуулж, хүүхдийн Банзрагч тахиулж байна. Сондгой ганц улаан үүл харагдвал хүүхдийг улаан нялзрай нэг наснаас нь сургаж мэдэх учраас тэр!

Багийн дарга, Алдарт эцэг хоёрын онигоо

Улсын их хурлаас “багийн дарга малчдын шууданг цаг тухайд нь хүргэх тухай” хууль батлав. Аз болоход малчид хэвлэл захиалах биш.

Уулын мухарт нутагладаг хөлдүү Балжир л зурагт сэтгүүл захиална. Багийн дарга хөлдүү Балжирын захиалсан сэтгүүлийг сар бүр хүргэх гэж махаа зулгаана. Гурван сарын зуднаар өдөржин цас ухаж зүдэрсэн багийн дарга “Өмхий хар хөлдүү чинь уншиж чадахгүй байж юун сэтгүүлсэг хог вэ? Зургийг нь л үздэг байхдаа чааваас…” гэж турш үглэж дуулсаар Балжирынд очив. Очоод бас зүгээр байсангүй, хөлдүү тэнэгээр нь баахан дуудаж загнаж, зүхэв. “Их дургүй хүргэвэл сэтгүүлээр чинь галаа асаана” гэж сүрдүүлэв. Балжир чимээгүй сууж байснаа ам нээж, “Дарга аа, харин таныг их дургүй хүргэвэл дараа өвөл “Өдрийн сонин” захиалчихна шүү” гэлээ гэнэ.



Найман хүүхэдтэй аав, нэг сохортой хамт Дамбадаржаагийн сүүлчийн автобус хүлээж байв. Автобус ирж, найман хүүхэд л багтаж, аав, сохор хоёр алхахаас өөр аргагүй болов. Замдаа найман хүүхдийн аав их л ууртай явна. Хараагүй эрийн таяг хар зам дээр “Цг цг цг” хийх нь төвөгтэй. Аавын тэвчээр алдарч, “Чи наад нэг гозолзсон цагаан юмныхаа үзүүрт элгэвч резин наачихад яадаг байна аа?” гэж. Хариуд нь хараагүй эр “Харин чи наад нэг гозолзсон хар юмныхаа үзүүрт бэлгэвч резин углачихдаг байсан сан бол бид хоёр автобусандаа багтчихсан санаа амар суугаад явж байхгүй юу” гэж уурлалаа гэнэ.

Амралт дууслаа!

Амралтаараа хөдөө яваад, алтан медаль угаагаад, айраг эргүүлээд, айлчин гийчин хийгээд завгүй байсныг минь уучилж ажаамуу.
Амралт дууслаа. Удахгүй шинэ бичлэгүүд нийтэлж эхэлнэ.

Амралт дууслаа!

Онигоо

Эхний онигоогоо засчихлаа! Хүмүүс шүүмжлээд байхаар нь харсан чинь арай л харлуулчихаж. Алдааг минь хэлсэнд баярлалаа.

Эмч рүү мянгат малчин орж ирээд үглэж дуулав.
-Ээ эмч минь арга бодооч! Эхнэр тахиа шиг өндөглөөд байна. Одоо манайх 19 хүүхэдтэй, бүтэн бодын мах гурав хонохгүй юм. Сүйрэх нээ! гэж үглэв. Эмч хайрцаг бэлгэвч өгөв. Долоо хоногийн дараа өнөөх малчин бөөн баяр, эмчид хонины мах, дөчит айрагтай ирлээ гэнэ.
-Пөөх, бэлгэвчний ачийг долоохон хоногт яаж мэдэв ээ? гэж эмч гайхав.
-Яахав дээ, үд дээр бэлгэвчээ залгичихна. Орой тийшээ өнөөх чинь унгасаар дүүрч хөөгөөд, би агаарын бөмбөлөг дрижабль болж тооноо тойрч ниснэ. Хүүхдүүд дооглож хөхөрсөөр, унаж босч ирсээр, хоолоо ч идэхээ мартчих юм аа. Одоо манайх хонины гуяыг гурав хоног идээд барахгүй, сайхан байна аа гэж байна гэнэ.


Богд уулнаас нэг баавгай хот руу орж ирэв. Бүх телевизээр баавгайг барьсан хүнд шуудай мөнгө өгнө гэсэн зар цацав гэнэ. Хэн ч барьж чадсангүй. Сибирийн тайгаас нэг нохой дагуулсан орос өвгөн ирээд надад нэг туслах өгчихвөл би барьчихна гэжээ. Орос өвгөнд туслахаар чонын анчин Раашийг өгөв. Өвгөн Сүхийн хөшөөний өргөсөн гарын таван хуруунд зөгийн бал лаглайтал түрхээд, Рааш гуайд буу үүрүүлж, олс бариулж хөшөөний ёзоорт нохойтойгоо зэрэгцүүлэн зогсоов. Тэгээд заавар өгөв:
-Баавгай ирээд, ийшээ авирч зөгийн бал долооно. Би араас нь сэмхэн авираад гижигдэнэ. Баавгай унамагц миний нохой хоёр төмсөгийг нь суга татчихна. Баавгай паникт орно. Тэгмэгц чи бушуухан наад олсоороо хүлчих! гэв. Рааш:
-Нэг юм ойлгосонгүй буугаараа яах вэ? гэж асуулаа. Орос өвөө:
-Аа буу их учиртай. Баавгайны оронд би унаад ирвэл, нохойг бушуухан бууд гэж байна гэнэ.

ТИВИЙГ АЧААЛСАН НҮҮДЭЛ

/хөрөг/

Уншигч авхай та, Батзандан гэхээр иргэний хөдөлгөөний Батзандан гэж бодож, цухалдавзай. UBS телевизийн кинонд дуу оруулдаг жүжигчин Батзандангийн хөрөг юм шүү. Агуу их Лодойдамбын "Тунгалаг Тамир" романыг уншиж МР-3 CD болгон, олны хүртээл болгосон эл жүжигчнийг та бүхэн дуу хоолойгоор нь мэдэх биз ээ.

Жавар үргээсэн хөлс
Идэр ес. Дөчин хэмийн хүйтэн тачигнана. Сумын улаан булан халаалтгүй учир гадаанаас ялгаагүй. Тоглолт үзэхээр үстэй дээл, эсгий гуталтай ирсэн үзэгч дагжиж чичрэн сууж харагдана. Гэтэл жүжигчид дан цамц, савхин шаахайтай тоглох нь үргэлж зунаараа байдаг Жагарын орон гэгчийг тайзнаа цогцлоосон мэт, хачин сэтгэгдэл төрүүлнэ. Арын эгнээнд суух буурал сахалтай өвгөн тайзан дээрх жүжигчдийг заан “Гүй мөн сонин юм аа. Даарахгүйгээр барахгүй, бүр халууцаад хөлс нь дусалж байна” гэж гайхлаа. Нээрээ, жүжигчний шанааг даган хөлс урсаж байлаа! Ховд аймгийн “бэсрэг” хэмээх театрын жүжигчдийг үзэгчид биширсэн нь энэ.
…1991 онд Ховдын театр бутрахад тулж, орон тоогоо цомхотгохоор шалгаруулалт хийлээ. Энэ самуун олон сайхан чадалтай уран бүтээлчийг ажилгүй болгов. Хөгжимт драмын театрын жүжигчин Батзандан өөрөө хэдийгээр шалгаруулалтад тэнцсэн ч, театраа орхиж бэсрэг театр байгуулахаар шийдэв. Сайхан, баритон хоолойтой найз Баярсайхан нь уртын дуучин гэргий Ичинхорлоогийн хамтаар цомхотголд өртчихөөр нь “Ийм сайхан уран бүтээлчдийг хаяж байгаа бол, би эдэнтэй нийлж юу чаддагаа харуулна” гэж дотроо шаралхсан нь тэр.
“Бэсрэг”-ийнхэн гэртээ тоглолтын зохиол бичиж, театраас гадуур бэлтгэл сургуулиа хийж байлаа. 1991 оны намар болсон тоглолтод нь театрын танхимд багтаж шингэхгүй олон хүн цугларав. Онигооноос сэдэвлэж бичсэн “Нулимстай инээд” хошин үзүүлбэрүүд нь үзэгчдийг хөгжөөж, түүнтэй зэрэгцээд монгол бүжгийн хэмнэл үзэгчдийг догдлоож, баритон хоолой хүнгэнэн, уртын дууны шуранхай хадаж, дуу хуур инээд наргиа цолгиж байлаа. Гурван цагийн тоглолт хүмүүсийн хувьд хоромхон зуурт өнгөрөв. Аймгийн Хөдөө аж ахуйн техникумын багш Бишээ жүжигчид рүү ирж, баяр хүргэхдээ “Гуравхан хүн гурван цаг тоглочихдог байх гэж?” хэмээн хэлж байв. Бэсрэг театрын бүрэлдэхүүн анхны тоглолтоосоо их урам, их эрч хүч олж авлаа.
Гурван давхар дулаан барилгатай, гуч хоноод буух бэлэн цалинтай улсын театрыг орхин, гурван жүжигчинтэй, гучин ам метр түрээсийн өрөөний булан ч үгүй бэсрэг театр руу Батзандан нүүсэн юм. Хийж бүтээх гэсэн их тэмүүлэл, бас хор шар нь энэ нүүдлийн учир шалтгаан болов.

Тэнхээ бэлэглэсэн алга ташилт
1991 онд байгуулагдсан бэсрэг театрыг бэрхшээл угтсан юм. Бүх юм ховор. Өдөр тутмын хувцсаа тайзны гоёл болгоно. Жижиг хэрэглэлдээ гэрийнхээ сав суулгыг ашиглана. Аялан тоглолтоор их явж гэмээ нь театр амьдардаг. Тэгтэл тэднийг шатахуунгүй, гэрэлгүй сум угтана. Унаа тэрэг гуйна. Урлагийн нүүрээр шатахуун цохуулна. Жүжгийн үеэр тог унтрахад жүжигчид яриан дундуураа лаагаа асаагаад л үзэгдлээ үргэлжлүүлнэ. Хүмүүс жүжигт нь тог унтарч лаа асаахыг төлөвлөсөн мэтээр ойлгоно.
Сумуудын гуанз, буудал нь хувьчлалын шуурганд өртөөд оргүй болчихсон. Уртын дууны буянд богино ходоодоо бошийлгох өдөр олон. “Уртын дуучинтай байхад, ямар ч айлд ороход айх юмгүй” гэж жүжигчид наадам наргиа болно.
Сумын овгорууд их түвэг удна. Гавьяат Банзрагчийг хүртэл зодчихож байсан улстай харьцах гэдэг хүнд. Яваандаа овгоруудын аргыг олох болов. Суманд орж ирмэгцээ “Танай сумын овгор хэн бэ?” гэж асууж сураглаж байгаад, шууд л овгорын гэрт нь буучихна. Өөртэй нь хүний ёсоор харьцаж, өөрийг нь гээд хүрээд ирж байгаа болохоор овгор бас тэдэнтэй хүн шиг харьцаж, хамгаалалтдаа авч, айх аюулгүй болно.
Алтайн их уулсыг цас дарж, зам даваа хаагдаад байхад Говь-Алтай аймгийн Цогт сум Дөтийн даваагаар арайхийн давж явсан жолооч нь “Би яах гэж та нартай явав даа” гээд, уйлж байсан гэдэг. Өдөржин цас ухаж үйл тамаа эдэлсэн жолооч арга байж уу. Бэсрэг театрын жүжигчид холын аян, өдөр хоногийн уртад ижил дасал болсон жолооч бор залуугаа аргадах гэж ихэд сандарч байв.
Хэдий ядарч зүдэрч яваа ч, үзэгчдийн нижигнэсэн алга ташилт тэдэнд цасанд боогдсон давааг давж, дараагийн сум руу нүүх тэнхээг өгнө. Нүүдэл өдөр ирэх бүр газар ахисаар.

Дүнкүгээс Сталин хүртэл
Бэсрэг театр 10 жилийн ойгоо тэмдэглэж, хамтран тоглож, хатуу хөтүү бүхнийг хамт туулсан гэргий, бэсрэг театрын бүжигчин Оюунтунгалагийнхаа тайлан тоглолтыг Ховд хотод хийлээ. Дараа нь нийслэлийг зорив. Улаанбаатар телевизэд ирж, кино албаны дуу оруулагч жүжигчнээр ажиллаж эхэллээ. Урлагийн тайзан дээрх бас нэгэн нүүдэл нь энэ болсон юм.
Тэр 4000 кинонд дуу оруулаад байна. Солонгосын “Тэ Жан Гүм”-ийн Дүнкүгээс эхлээд Генерал Исмус Сталин хүртэл түүний хоолойгоор ярьжээ. Нэг киноны 5 дүрд зэрэг дуу оруулах энүүхэнд. Дуу оруулж буй дүрүүдээс нь гурав нь нэг дор хоорондоо ярих нь таарна. Тэр бүрийг ажралгүй дүрүүдээ бие биенээс нь салгаж дуугарна гэдэг жүжигчнээс их ур чадвар нэхдэг. Түүнийг хүмүүс тослог сайхан хоолойтой гэдэг. Багадаа тенор хоолойгоор дуу дуулж явсан уу гэхээс эр хадуун хоолойгоор кинонд дуу оруулна гэж зүүдлээ ч үгүй явж.
2006 онд тэрээр Ариунхүслэн найруулагчтай хамтран Чадраабалын Лодойдамбын “Тунгалаг Тамир” романыг радиод уншиж, MP-3 CD гаргасан юм. Энэ бүтээлийг өгүүлэхүйн урлагийн томчууд өндөр үнэлдэг. Гавьяат жүжигчин Равдан гуай “Уг бүтээл бол, өгүүлэхүйн урлагийн түүхэнд тэмдэглэгдэх үйл явдал” хэмээн үнэлсэн байдаг.
Цэдэнгийн Батзандан хэмээх энэ уран бүтээлчийн нүүдэл дуусаагүй. Тэрээр тивийн энтэй урын сангаа бодолдоо ачаалан улам өөдөө тэмүүлэн, нүүсээр явна.



















Жич: Ц.Батзандангийн "Тивийг ачаалсан нүүдэл" хэмээх CD хэвлэлтэд бэлэн болчихоод байна. Миний бие уг CD-ний хавсралт номд орж буй хөргийг бичсэн маань энэ юм аа.
Урлагт ээлтэй та бүхнийг энэ уран бүтээлийг ивээн тэтгэж хамтран ажиллахыг энэ дашрамд урьж байгаа юм шүү.

ТИВИЙГ АЧААЛСАН НҮҮДЭЛ

/хөрөг/

Уншигч авхай та, Батзандан гэхээр иргэний хөдөлгөөний Батзандан гэж бодож, цухалдавзай. UBS телевизийн кинонд дуу оруулдаг жүжигчин Батзандангийн хөрөг юм шүү. Агуу их Лодойдамбын "Тунгалаг Тамир" романыг уншиж МР-3 CD болгон, олны хүртээл болгосон эл жүжигчнийг та бүхэн дуу хоолойгоор нь мэдэх биз ээ.

Мангастай учирсан нь
Хот руу сургуульд явна гэхээс сэтгэл догдлоно. Хотын тухай хүмүүсийн яриа аймшигтай. Тэр үед “Тоншуул” сэтгүүлд Рейган гэж мангас байдаг тухай бичдэг байсны адил юм ярина. Дээрэмчин, тонуулчинтай, тэд нар нь хөдөөний хүнийг анддаггүй, мөнгө татдаг, зодож нүддэг, айлгадаг чичрээдэг тухай л ярьцгаана. Очоод яаж амьд явна даа л гэж бодогдоно.
Харин хотод ирээд өнөөх дээрэмчидтэй азаар нэг их олон дайралдаагүй гэдэг. Нэг өдөр ангийн андууд Сосорбарам, Оюунбат нартай айлд очихоор явав. Чихэр, жигнэмэг идчихсэн шиг, их л додигор алхаж явж. Тэдэн дотроо Сосорбарам хамгийн ганган. Костюм өмсөж, зангиа зүүсэн, хүзүүндээ гинжтэй. Яриандаа халчихсан явтал, хэдэн нөхөр өмнөөс нь ирээд “Цагаан худгийнхныг таних уу?” гэж. Оюунбат руу муухай хараад “Чи нааш ир!” гэсэн тушаал буулгалаа. Цаадах нь зориг муутай дөхлөө. Батзандан айсандаа гартаа байсан жигнэмгээ идсээр дуусгаснаа ч мэдсэнгүй. Сосорбарам гинжээ таслуулж, гоё костюмаа ялигүй ханз татуулснаар энэ уулзалт өндөрлөжээ.
Энэ явдлаас хойш хотын овгорууд гэдэг чинь бидэнтэй адилхан хүүхэд байдаг юм байна гэж үзэв. Сумын цолтойг нь ч унагачихаж байсан юм чинь, бариад авахад учир бий вий гэж бодогдоно. Хотын хүүхэд намайг арай ч хүчрэхгүй дээ гэж бардам боддог боллоо.

“Амь дүйсэн шөнө”
Жек Лондоны “Амь дүйсэн шөнө” зохиолоор оюутнууд жүжиг бэлдэж байв. Тэгтэл дүүрэг даяар тог унтарчихлаа. Байрандаа иртэл хийх юм олддоггүй. Жүжигтээ хэрэглэж байсан цэрэг хувцсаа өмсөөд, хаалганыхаа бариулыг сугалж бариад, харанхуй хонгилд гарав. Монгол хэлний ангийн оюутнуудын өрөө онгорхой байхаар нь орж явчихлаа. Цонхоор сарны гэрэл туссан байна. Зохиолынхоо баатрын хоолойгоор “Та нар яагаад гэрэл унтарсныг мэдэж байна уу?” гэж асуугаад, бариулаа буу мэт өмнөө барилаа. Нэг охин “Аа битгий маягла. Үүдний харуул л байна шүү дээ” гэж байна. “Гэрэл Улаанбаатар даяар унтарсан. Бид та нарыг бүгдийг чинь ална! Бид олуулаа” гэж бүр сүртэйгээр хэлээд, шугамын радионы утсыг суга татан унтраав. Тэгтэл нөгөө охид хоорондоо “Биш байна шүү дээ, биш байна…” хэмээн шивнэлдэж, цааш цонх руугаа хуйлраад л, биш болоод ирлээ. “Та нарын цус ханыг будна. Амьдралынхаа хамгийн сайхан юмыг бодоорой. Ээж аавтайгаа уулз. Хайртдаа баяртай гэж хэл!” гэхэд охид бүгд амьсгалах ч сөгөөгүй болов. “За бодсон уу? Одоо хамгийн наана байгаа хүнийг буудна!” гэсний дараа тэр охин “Ээ, ээ, ээ” гэж байснаа муужран унав. Дараагийн охин ч мөн адил уналаа. Тэгмэгц л хэргийн эзэн гараад зугтаачихлаа.
Байранд бөөн үймээн болох нь тэр. Түргэн тусламж, байрын зөвлөлийн дарга хоёр зэрэг ирлээ. Буутай хүн орж ирсэн гэхийг сонссон хүүхдүүд айдаст автав. Тэгтэл тэдний дундаас нэг оюутан “Хөөе, түрүүн Батзандан л хүн айлгаад яваад байсан шүү дээ” гэлээ.
Охид уйлалдаад тайвширдаггүй. Цэрэг хувцсаа буцааж өмсөөд, бариулаа барьж ирж байгаад, үгээ нэг бүрчлэн давтаж үзүүлсний дараа ч охид итгэхгүй л байлаа. “Худлаа, шал ондоо дуутай хүн байсан шүү дээ” гээд л уйлалдаад байх нь тэр!
Сүүлд нь асууж үзэхэд тэнд байсан бүх хүүхдэд “Цонхоор үсэрье. Хэмхрээд ч гэсэн амьд үлдье” гэсэн бодол нэгэн зэрэг орж ирсэн байдаг. Энэ явдал тоглоом биш болж мэдэх байсан нь тэр. Хаалганы бариул сарны гэрэлд гялалзаад яг бууны ам шиг харагдаж, шугамын радиогоор явж байсан Зангад гуайн дуу гэнэт тасрахад охидод бүх холбоо тэр аяараа тасарчих шиг санагдсан аж.
Дараа нь тэр охидын ээж аавыг нь иржээ гэж сонсохоороо нуугдаж зугтах хэцүү ажилтай болж, зүдрэв. “Амь дүйсэн шөнө”-ийг бусдад мэдрүүлснийхээ шанд өөрөө орон доогуур амь дүйн хэвтэх болов.

“Бригадын дарга”
Баян-Өлгий аймгийн Дэлүүн сумын нэгэн айл хүндэт зочдыг дайлж байна. Яавч эвэртэн туурайтны шинжгүй жижигхэн бор залууг “Бригадын дарга та, дээшээ” хэмээн хүндэлж, зочдын магнайд суулгалаа. Хамгийн хүндтэй зочны идээ болох казыг гэрийн эзэн түүнд өргөн барив. Жинхэнэ бригадын дарга бус “Хөдөө нутгийн бэр” жүжгийн бригадын дарга Гомбод тоглосон хүү айлд дайлуулж байгаа нь энэ байлаа.
Ховд аймгийн хөгжимт драмын театрынхан шинэ хүнээ ихэд хүндэтгэж угтсан байдаг. Будаг нь ханхалсан шинэ жүжигчинг “Хөдөө нутгийн бэр” жүжгийн туслах найруулагчаар томилсон нь Батзанданг тийнхүү бригадын дарга болгосон аж. Ховдын театрынхан ид бүтээн туурвиж, “Далан худалч” жүжгээрээ улс даяар гайхагдаж байсан үе тул “бригадын дарга” энд ихийг сурч, ихийг мэдэрсэн байдаг.
1984 он ирж, цэрэгт татагдлаа. Карантин дээр байхад нь Эрдэнэтийн 110 дугаар ангийн офицер Сампилдондов ирж, Батзанданг авч явлаа. Урлагийн мэргэжилтэй хүн хайсаар байж олсон нь тэр байв. Эрдэнэтийн цэргийн ангийн улаан буланд “Хөдөө нутгийн бэр”, “Болор толь”-ийг найруулж тавилаа. Нөгөөх бригадын даргадаа өөрөө тоглосон хэвээр. Багш нараасаа хол, өөрийн мэдлээр ажиллана гэдэг сайхан ч юм шиг санагдаж байсан гэдэг. Эрдэнэтийн “Алтан цамхаг” театрын тоглолтыг анги бүрэлдэхүүн ирж үнэгүй үзнэ. Энэ театр нь Соёлын яамны “Ардын театр” гэрчилгээ автлаа мандаж байв.
Армид байхад нь золгүй учрал тохиож, “Тоосой хээр чинь үхлээ гэсэн захидал” ирэв. Тэрээр үнэхээр тэсч чадалгүй уйлсан гэдэг. Гай үүгээр дууссангүй савлуураас эвгүй бууж, астмалит өвчтэй болов. Ангийн найз Сосорбарам нь гэргий Нинжтэйгээ хамт Батзанданг асарч, гэртээ байлгаж, их тус болж байж. “Эмнэлгээс үүрч гаргаж байсныг нь хэзээ ч мартахгүй” гэж тэр ярьдаг.

/Үргэлжлэл бий/

Блогийнхон нэгдэж нийгэмд зүтгэнэ

“Амараа чи блог бичээч” гэж надад нэг нөхөр хэлэхэд нь “блог гэж юу юм болоо?” гэж дотроо бодсон ч, чухам юу болохыг нь асуухаас нэрэлхээд өнгөрч байсан минь саяхан. Яг үнэнийг хэлэхэд “бичлэгийн нэг төрөл зүйл гарч ирсэн юм болов уу, фельетонорхуу юм болохоор нь надад найз минь санал болгож байгаа юм байх даа” гэж ч бодож үзэж билээ. Хэд хоногийн дараа учир мэдэх хүн дээр очоод сонин хачин солиу гажууг хүүрнэх зуураа аажим аажмаар энэ сэдэв рүү залсаар байгаад, блог гэдэг юмны тухай үг алдуулаад, “харин тийм, нөгөө юу” гэж цааш нь ахиулсаар байгаад, РС рүү нь очиж, блог гэж чухам юу болохыг биетээр нь харж билээ. Тэгээд яасан гээч? МТҮП-ийн 00-руу давхиж ороод өөрийгөө шоолон түсхийтэл инээж аваад буцаад өрөө рүү нь төв царайлан алхаж орж байж. Тэр учир мэдэх эрхэм маань Буянцогтоо.
Блог хэмээх энэ дэвшлийн ачаар би хоёрхон жилийн дотор маш олон хүнд уран бүтээлээ хүргэж дөнгөжээ. Олон сайн анд нөхөртэй болсон. Зуун төгрөгтэй бол микронд суугаад хоёрхон буудал л яваад, чарлаачид нь өшиглүүлээд буухаас өөр аргаүй болно. Зуун нөхөртэй бол дэлхийг зуун зургаа тойрох энүүхэнд.
Хүүе энэ чинь хадуураад давхичихжээ.
За энэ олон зуун анд нөхөд хүчээ нэгтгэж, нийгэмд хэрэгтэй үйл хэрэг бүтээхээр зорьж “Монголын блогийн холбоо”-г байгуулж байна. Энэ холбооны анхны хурал 7 дугаар сарын 18-ны билэгт сайн өдөр 19 цагт, Хууль зүйн үндэсний төв, Хэвлэлийн хүрээлэн хоёрын аль нэгнийх нь их танхимд болох гэж байна. Та бүхэн морилон ирмүй.

Яг хаана болохыг нь жич зарлая.

7 дугаар сарын 18-ны билэгт сайн өдрийн 18 цаг 30 минутад Хууль зүйн үндэсний төвийн 304 тоот танхимд хуралдахаар болжээ. Цааш нь дамжуулсугай.

ТИВИЙГ АЧААЛСАН НҮҮДЭЛ

/хөрөг/

Уншигч авхай та, Батзандан гэхээр иргэний хөдөлгөөний Батзандан гэж бодож, цухалдавзай. UBS телевизийн кинонд дуу оруулдаг жүжигчин Батзандангийн хөрөг юм шүү. Агуу их Лодойдамбын "Тунгалаг Тамир" романыг уншиж МР-3 CD болгон, олны хүртээл болгосон эл жүжигчнийг та бүхэн дуу хоолойгоор нь мэдэх биз ээ.

Өрөмний дуурь
Намарт тэднийх голдуу Хар-Ус нуурын хөвөө Лүнгийн хоолойн орчимд нутаглана. Ховд нутгийнхан Хар-Ус нуурыг далай гэнэ. Зун болохоор далайн хавь нөхцөлгүй хална. Ялаа шумуул нь хүн байж суухын аргагүй. Тиймээс малчид ийшээ намарт л орж ирнэ.
Намар хоолой руу орж ирээд байх нэг өглөө Батзандан нойроо харамлан босохгүй хэвтэв. Ээж нь “Хүүе гэм, хонь бэлчээд холдчихлоо. Боохой хонь сүйдэлчихнэ!” гэж үглэж дуулан татаж чангаасан боловч нэмэр болсонгүй. Ээж нь аргаа бараад бага дүүг нь босгож хонины араас явуулжээ. Гэрийнхэн нь өглөө босоогүй хүүг шийтгэхээр шийдэв. Тогоотой шинэ өрмөө саванд уудалж далд хийгээд, “Хонинд явдаг сайн дүүд чинь хамаг өрмөө өгчихөлгүй яах вэ?” гэцгээв. Уурандаа багтрах шахсан хүү гараад харайлгачихаж. Далайн хөвөөнд очиж уураа даран жаахан суув. Усны шувууд дээгүүр нь эргэлдэн ганганалдах нь онгоц шиг том харагдана. Лүнгийн хоолойн хөлгүй ус ногоороод л. Тэгтэл гэнэт зүггүйтэх санаа ороод ирэх нь тэр! Ус авахаар гаргасан зэгсний завсар луу хөлийн мөрөө гаргаж, шууд явсаар далай руу орчихсон мэт харагдахаар болголоо. Тэгээд усанд живсэн хүний толгой мэт харагдана гэж тооцон том довон баархай олоод усанд хаялаа. Зэгсэн дотроос эргэн харвал нөгөө баархай яг л хүний толгой мэт харлаж байлаа.
…Түүний мөрийг тэмээнд сав тохоод, ус авахаар ирж явсан эгч нь түрүүлж олж харав. Айсандаа ухаангүй шахам болсон эгч нь гэр лүүгээ гүйхээрээ очоод “Цаад Батзандан чинь усанд үйгээд үхчихэж!” гээд, орь дуу болов. Тэднийхэн сандралдаж, дэмий л эрэг рүү гүйн ирцгээж мөрийг үзэж, “Батзандаа-аан!” хэмээн дуудаж, сүйд болцгоож, ээж нь ухаан алдан унаж байв. Ийм шидийн юм сэдэж дөнгөдөг нь түүний хожим сэтгэлгээ сайтай жүжигчин найруулагч болж чадах юм аа гэдгийг харуулаад байсан хэрэг гэж түүний найзууд ярьдаг.

“Өвчин” авчирсан зуслангийн найз
Ховдын төвийн арван жилийн сургуулийн урлагийн үзлэгт “Хэрлэн”-г дуулж томров. Үзэгч хонь гуай нарын өмнө дуулж явснаа бодвол “шат ахиж тушаал” дэвшиж, аймгийн төвийн сургуулийн тайз руу нүүсэн нь энэ байлаа.
Удалгүй бас нэг уралдаанд өөр дуу дууллаа. Батзандангийн ангид боловсролтой сэхээтний хүүхэд олон. Ганболд, Төмөр-Очир, Батаа, Хүрэлбаатар гээд хүүхдүүд бусдыгаа удирдан шог гараа, жүжигчилсэн тоглолтууд хийнэ. Харин хонин сүргийн театрын дуучинд маань энэ бүхэн тэс өөр ертөнцөд ороод ирчихсэн мэт хачин чамин этгээд мэдрэмжийг буй болгоно. Жүжиг гэдэг чинь гоё юм аа гэж бодоод л тэдний тоглолтыг үзээд л явдаг байлаа.
1978 онд, аравдугаар ангид байхад нь “Зуслангийн найзууд” кино гарч их содон дурсамж үлдээсэн байдаг. Хүүхдүүд энэ киног хэд дахин үзэж, баатруудаар нь бахархав. Кино гарсан өдрөөс эхлээд Батзандан жүжигчний мэргэжлээр “өвдлөө”. Ямар азтай хүүхдүүд ингээд кинонд тоглочихдог байна аа хэмээн бодогдож, өөрийгөө тэр хүүхдүүдийн оронд кинонд тоглож байгаагаар төсөөлөн мөрөөдөж, нойр хоолоо умартав.

Тархин доторх кино
Уран зохиолыг Шоовдой багш нь сайхан заана. “Тэхийн зогсоол”, “Сэгс цагаан богд”-ийг цээжлүүлнэ. Зохиолын яруу тансгийг тэр үедээ нэг их сүрхий мэдээгүй ч, хожмоо уран зохиолыг унших мэдрэмж бий болох суурь дэвсгэр болсон гэж тэр хэлдэг.
Бямбажав гэгч багш цөөхөн хоног уран зохиолын хичээл орохдоо хүүхдүүдийг бишрүүлчихэв. Зохиол ярина гэж үнэхээр ургуулна. Тархин дотор “кино гарч”, дүрүүд нь нүдний өмнө тодрон гарч ирнэ. Хүүхдүүд амьсгаа даран чагнана. “Чеховын “Дугтуйтай хүн”-ийг ярьж байсан нь одоо ч нүдэнд илхэн” гэж Батзандангийн ангийн найз, одоо дуучин болсон Төмөр-Очир нь хэлдэг.
“Шүхэрч Буниа”, “Хоньчин Найдан”-г нулимс дуслуулан уншина. Малчны хүүхэд болохоор ахуй нь дэндүү ойр. Гэрээ санахаараа өнөө номоо бариад авна. “Хос тогоруу” зохиолоос нутгийнх нь дэрс шанд, сэмжин үүлтэй хөх тэнгэр, тогорууны үүр, өндөг гээд л бүх зүйл харагдана. Хөдөө байгальтай ойр өссөн болохоор ийм ном сэтгэлд дотно.

Жолоочтой, том дарга
Кинонд тоглодог хүн болох юмсан гэж нууцхан мөрөөдөөд явж байтал нь нэг азтай учрал тохиов. Зөвлөлтийн мэргэжилтэн Гончаров, театр судлаач Дашдондог нар Ховд аймагт буув. Кино драмын ангид хүүхэд шалгаруулж авах гэнэ гэх сураг аймгаар тарж, хүүхдүүд хоорондоо сонин болгон ярьж, дотроо битүүхэн догдолцгоов. Өнөөх жүжиг ший тоглодог хүүхдүүд бүгдээрээ шалгуулахаар дараалалд зогслоо. Баярлах найруулагч хүүхдүүдэд этюд судалбар гэж ийм юм байдаг, яаж хийдэг вэ гэхчлэн зааж, өөрсдөөр нь тоглуулж, чиг өгсний дагуу нь бэлдээд, шалгалтад орж явчихлаа. Хөдөөний хүүгийн бэлдсэн этюд хорооны хүүхдийнхээс тэс өөр болж багш нарын анхаарлыг татав. Жижигхэн бор хүүгийн дотор асах авьяасыг тэр том хүмүүсийн гярхай нүд хажуугаараа өнгөрөөчихөөгүй нь энэ байлаа.
Шалгалтад тэнцээд, Багшийн дээд сургуулийн кино драмын анги авчих нь тэр! Хичээл тарах яагаа ч үгүй, дөрвөн сарын 17-н байсан болохоор түүнээс хойш багш нар бараг л зөнгөөр нь дүн тавиад өгчихдөг болов. Шавь нь ийм хүндтэй сургуульд явах болчихоор, хэн хөлөөс нь чангаахыг бодох вэ дээ.
Батзандангийн амьдрал сайхнаар шийдэгдэх болсонд сургууль даяараа баярлана. Ангийн багш Бямбацэрэн нь мотоциклдоо сундалдан нааш цааш давхиж бичиг баримтыг нь бүрдүүлж байлаа. “Чи жолоочтой, том дарга болжээ, багшийн араар гэдийж суугаад явж байгаа чинь яг дарга аа, дарга!” гэж түүнийг найзууд нь цаашлуулна. Тэгж байтал уралдаант шалгалт ирчихлээ. Шалгалтын зохион байгуулагчид түүнтэй ижил кино драмын анги авсан Оюунчимэгтэй хамт суулгачихлаа. Ижил хуваарьтай болохоор шалгалтын комиссынхон өрсөлдөгчид гэж эндүүрсэн хэрэг. Сургуулиа авчихсан байсан хоёр найз найрамдалтай. Нэгнийхээ бичсэн рүү харж, зарим асуултыг нь нийлж хийсээр шалгалтаа давчих нь тэр.

Жич: Зураг дээр "Тэргүүний сургач" гэчихжээ, тэр үедээ тэгж бичдэг байсан юм уу, гэтэл "ариал мон" фонт ч харагдаад байх шиг. Юу ч гэсэн "Тэргүүний сурагч" гэж залруулж уншина уу?

/үргэлжлэл бий/

ТИВИЙГ АЧААЛСАН НҮҮДЭЛ

/хөрөг/

Уншигч авхай та, Батзандан гэхээр иргэний хөдөлгөөний Батзандан гэж бодож, нэрвтвүүзэй. UBS телевизийн кинонд дуу оруулдаг жүжигчин Батзандангийн хөрөг юм шүү. Агуу их Лодойдамбын "Тунгалаг Тамир" романыг уншиж МР-3 CD болгон, олны хүртээл болгосон эл жүжигчнийг та бүхэн дуу хоолойгоор нь мэдэх биз ээ.


Хачин үзэгчтэй дуучин
Батзандангийн аав Цэдэн гуайнх Жаргалантхайрхан ууланд гарч зусаад, намарт бэл рүү уруудаж, голд орж ирнэ. Мал нь Алтайн уулсын сэрүүн хярыг санаж буцаж гүйх гээд тогтохгүй тул аав хүү хоёр хотныхоо захад хонио манаж, гадаа унтана. Бас болоогүй, хонио бэлчээгээд алдчихаас сэргийлж, ямаа барьж хотны захад уяна. Хонь бэлчихэд уяатай ямаа ижлийнхээ хойноос майлж аав хүү хоёрыг сэрээж, нэг ёсны дохио болдог учраас тэр. Тийм л нэгэн намрын өглөө ямаа майлав. Аав нь босч хониныхоо хойноос явахыг, бас нүүр лүү гэгээ тусч байгааг хүү бүүр түүрхэн мэдсэн ч, нойрондоо дийлдэн буцаж унтав. Тэгтэл аавынх нь асаалттай орхисон хүлээн авагчаар “Тэнгэрт түгсэн оддын тэртээд…” хэмээн Цэрэндолгор гавьяатын сайхан дуу явж эхэллээ. Хүү зүүдлэв. Ээж нь нэг их дэгжин хувцас өмсчихсөн Цэрэндолгор гавьяатын хоолойгоор дуулж сууна. Нэг хартал ээж нь биш, эгч нь мөнгөн даруулга, оюу сувдан шигтгээ гялбуулан байна. Зүүдлээд байна уу даа, гэж хүү зүүдэн дотроо бодно. Тэгсэн хэрнээ сэрж чадахгүй. Ээж, эгчийнх нь хоолойн сайхан, хувцасны гоё чаминг үгээр хэлэхийн аргагүй.
Ийнхүү зүүд нойрноос нь хүртэл хүлээн авагч уяатай. Хүү орон дотроо ч, зэлэн дээрээ ч, хонины бэлчээрт ч хүлээн авагчаасаа салахгүй. Оросоо, Банзрагч, Зангад, Цэрэндолгор гээд сор болсон суутнуудын дуу байнга явна. Эд нар шиг мундаг дуучин болох юмсан гэж мөрөөднө. Хонины хишигтэй өдрөө бэлчээрт очоод хоолойныхоо чадлаар дуулдаг байлаа. Алтайн уулсын хормойг эмжсэн хөх чулууд тайз нь болно. Хөхрөн суваргалах Жаргалантхайрхан уул нь хөвөн цагаан үүл, элин халих шувуудтайгаа тайзны арын амьд засал болно. Үзэгчдийн хувьд л жаахан тиймхэн. Хонин сүрэг нь үзэгч болох агаад дуу эхэлмэгц толгой өндийлгөн сонсмор аядаж байснаа удалгүй ногоогоо зулгаагаад таг болчихно. “Тэр үеийн миний хэр дуучин явсан тухай хонь мал, унаж явсан морь минь л их юм ярих байх даа” гээд Батзандан инээдэг.
Тэрээр зүүд мөрөөдөлдөө урлаг руу нүүж эхэлсэн хүн.

Өмхий ногоо
Аав нь морь уяна. Албан бичигт Жидхүүгийн Цэдэн гэж явдаг ч нутгийнхан Цэдэн адиа гэж авгайлна. Харин тэдний сумдаа түрүүлж байсан, айргийн таваас буудаггүй хурдан ажнайг “Тоосой хээр” гэж шагшицгаана.
Батзандан өглөө эрт “Миний хүү мориндоо яваарай” гэх дуунаар сэрнэ. Морьдоо харахаас л хайр хүрээд байх учир услах хоорондоо хөтөлж аваачаад сэмхэн идүүлнэ. Аавынхаа хөлс хөдөлмөр болж байж тааруулж буй уяа сойлгыг эвдэж байна гэдгээ жаахан хүү ухаарахгүй. Уяанд өлдөөд адайр болчихсон морио эвий минь гээд илэх гэж байгаад толгойноосоо хазуулж ч үзэж байв.
1967 оны намар, хар багаасаа мал маллах, хурдны морь унах эрдэмд суралцсан хөдөөний бор хүү бас өөр эрдэм байдгийг биеэрээ мэдрэхээр сумын төв орлоо. Аав нь байранд оруулж өгөөд явахдаа “За хүү минь хоолоо л үлдээж болдоггүй юм шүү” гэж захиад явав. Хүүгээ өлсөнө гэж бодсоноос тэр. Гэтэл таван минутын дараа л ногоотой хоол гээч юмны барааг харав. Манжингийн муухай үнэртэйг яана! Шар будаатай, манжинтай шөл яаж хүчлээд ч хоолойгоор давсангүй. “Аавд очоод хэлээд өгөөч” гэж хамт сургуульд ирсэн бүл ах Жамсрангаа гуйлаа.
Аз болоход аав нь арай буцчихаагүй дэлгүүрт байжээ. Цэдэн адиа хүү дээрээ ирээд, “Хүүе, гэдэс гүзээ чинь өвдөнө. Наад юмаа асга!” гэж санд мэнд хэлж байв.
Мал ахуйдаа санаа зовж байвч, аав нь хүүдээ хоргодлоо. Хоёул сумын дэлгүүрээр орж жаал боов чихэр цуглуулсны эцэст аргагүй хагацах боллоо. Батзандангийн нулимс өөрийн эрхгүй гарч байна.
-Миний хүү яагаав?
-Зүгээр ээ.
-Тэгээд яагаад нүдээ арчаад байна аа?
-Шороо ороод оо.., гэсэн яриа аав хүү хоёрын хооронд боллоо. Хоёулаа бие биенээсээ холдож чадахгүй, азнаж азнаж аав нь нэг юм мордов. Тэгсээр тэгсээр нэг жил сургууль завсардаж ч үзэв. Дараа жил нь харин овоо гайгүй, хэд хэдэн найз олж, өнөөх өмхий ногоог бага багаар идчихтэйгээ болж, ер нь дасах шинж орсон гэдэг.

/үргэлжлэл бий/

Ертөнцийн гурав

Сонгууль ирвэл ам нэг том
Сунгаа дөхвөл уяач нэг том
Сундуй уншвал лам нэг том

Зүйр цэцэн үг

Алаагүй байхад үнэг сайхан
Аваагүй байхад авгай сайхан

Сунгаагүй байхад жийргэвч сайхан
Сонгоогүй байхад горилогч сайхан

Сонгуулийн онигоо

Нэг нөхөр ТВ үзэх санаатай зовж сууна. Суваг солих бүрд л нэр дэвшигч гарч ирээд, тэр болгонд нь мань эр "Өө сонгууль!", "Өө сонгууль!" гээд сувгаа сольж байна гэнэ. "Өө сонгууль!", "Өө сонгууль!" гэж байснаа нэг зог тусаад "Өө, Алтай" гээд таван минут үзсэнээ "Өө, гэнэдчихдэг байна ш дээ!" гээд цааш сувгаа солилоо гэнэ.

ОД

МОНГОЛД ГАЗАР ХӨДӨЛСӨН

/фельетон/
Газар хөдлөх тухай “хутгат эмээ” худлаа залчихлаа хэмээн та элэг доог хийж сууна уу? Тийм бол том эндүүрч байна. Монголд газар хөдлөөгүй биш гарцаа байхгүй хөдөлсөн юмсанж. Энэ газар хөдлөлт зургаан сарын зургааны өдрийн зургаан цаг зургаан хоромд Халх голоос Алтай Таван богд хүртэл бүх нутгийг хамарч, хүч нь арван хоёр “баал” давсан болохыг дэлхийд алдартай Токиогийн газар хөдлөлийг судлах төвийн нарийн багажууд баталжээ. Газар тийм хүчтэй хөрвөөчихөөд байхад ганц ч байшин нураагүй, хүн ард нь үхэх бүү хэл нэг ч монгол оготнын хамраас цус гоожоогүй гэхэд дэлхийн чих дэлдийв!
Газар хөдөлж байхад монголчууд хаа байсан болж таарах нь энэ вэ? Чухамдаа яг энэ л асуулт дэлхийн бүх мэдээллийн товчоо, сонин сэтгүүлийг мэл гайхуулж цэл хөхрүүлсэн билээ.
Үгүй, тэгтэл яасан болж таарсан гээч? Монголын хүн амын улс төрийн идэвхтэй хэсэг нь арван хоёр баалын газар хөдлөлтөд өртөж үхэх нь байтугай, бие засах ч завгүй “Манай намыг сонгоорой!” гэж бархираад гүйлдэж байсан болж таарав. Үүнийг “Токио Конижива” сонины ажигч гярхай сурвалжлагч Аса Киёота тогтоожээ.
Цаашлаад улс төрийн идэвхгүй хэсэг нь яасан бэ? гэсэн асуулт урган гарч ирэв. Олон улсын сэтгүүлчдийн баг уйгагүй судалж, ухаж нягталсны эцэст Монголын хүн амын улс төрийн идэвхгүй хэсэг зөвхөн дөрвөн хүнээс тогтдог болохыг илрүүллээ. Тэд бол Хан-Уул дүүргийн хоёрдугаар хорооны Дулам эмээ, дөрөвдүгээр багийн согтуу хочит Балдан, түүний хөрш яруу найрагч Галт, Сонгинохайрхан дүүргийн гуравдугаар хорооны сонсголын бэрхшээлтэй иргэн Лутаа гэсэн дөрвөн хүн болж таарав. Газар хөдөлж байх тэр агшинд Балдан, Галт хоёр нам согтоод уначихсан, Дулам эмээ Солонгосын олон ангит “Тэ Жан Гум” савангийн дууриа үзээд ухаангүй суучихсан юмсанжээ. Лутаа хөөрхий, газар хөдөлж байшин нурахыг байтугай, чих рүү нь буу тулгаж байгаад гох дарсан ч сонсохгүй амьтан тул юу ч мэдээгүй хэрэг.
Байшин барилга, зам гүүр тэр дундаа сүүлийн хэдэн жилд барьсан хулхи барилгууд яагаад нураагүй вэ гэсэн бас нэг асуулт гарч ирж дахин дэлхийн бүх эрдэмтдийн толгой гашиллаа. Үүний учрыг судалж тогтоосон Английн сэтгүүлч ноён Томсон газар дээрээ ухаан алдан унав. Юу гэвэл, УИХ-ын эрхэм гишүүд дахин сонгогдохын тулд шатахууны үнийг нам барьж байгаа шигээ байшингуудыг ч бас нураахгүй нам барьж буй нь тогтоогджээ.
Энэ бол гайхамшиг. Энэ бол жинхэнэ дуулиан. Дэлхийн хэвлэл мэдээлэл монголоор амьсгалж, монголоор баяжиж, тэрбум тэрбумаар нь ашиг олж байна цаана чинь!
Газар нь хөдөлсөн ч үхдэггүй бөх амьтай монгол түмнээрээ бахархахгүй байхын аргагүй. Газар хөдлөлтөд үхэх зав өгдөггүй монгол сонгуулийг магтан дуулахгүй байхын аргагүй юм зээ. Даян дэлхийн ардчилсан сонгууль мандтугай.

ХОНГИЛЫН СОНГУУЛЬ

(шог өгүүллэг)
Хөгшин залуу, эр эм арван хэдэн хүн нэг гэрт байх тул амь нэгтэй. Нэг гэр гэдэг нь Сүхийн талбайн ойролцоо байх дулаан дамжуулахын нэгэн хонгил л доо. Хүн ахтай дээл захтай байдаг ертөнцийн хууль хонгилд ч мөн адил үйлчилнэ.
Хонгилын дарга, хутга Батаа хир даг болсон навсархай хүрэмнийхээ энгэр лүү гараа шургуулан,
-Муу өтнүүд минь, олсон мөнгөө бүгдий нь гарга хэмээн цаад хэдийгээ жижигрүүлдэг боловч бөөрлөж босгосон шилтэй юмаа хуваах дээрээ тулахаараа бүгдэд тэгш хандана. Хувь ноогдсон жаахан юмандаа халж, ертөнцийн эрээн барааныг мартан жаргахдаа тэдэн шиг эв найртай сүрэг хорвоод үгүй байлаа.
Нэг л үдэш дарга тэр чигтээ нойрсов. Хорвоогийн өглөө ирдгээрээ ирж хонгилын иргэдийн дотор бүрзийдгээрээ бүрзийн сэрцгээнэ. “Муу өтнүүд, бушуу бос. Босоод!” гэх даргын сөөнгө хоолой үгүйлэгдэнэ. Нус Догоо ширэлдэж даахирсан толгойгоо гэлжийлгэн санаа алдаад,
-Багшийн дээдийн хонгилын дарга, шөвөг Самбууг манай руу нүүж ирж бидний дарга бол гэж гуйя гэвэл тархи Гамбаа түүн рүү муухай харж үгийг нь таслав.
-Дотроосоо даргаа сонгоно! Сонгууль явуулъя гэж өчигдрөөс хойш бодлоо гэж тэр нухацтай хэлж байна. Тархи Гамбаа бол цагтаа зэрэг дэв хамгаалах шахаж явсан, хог ухахдаа шил савнаас урьдаар сонины тасархай цуглуулдаг хүн тул бусад нь түүнийг битүүхэндээ хүндэтгэнэ.
Сонгуулийн ажил өдөр ирэх тутам эрч хүчээ авлаа. Шаг Баагий:
-Хэрвээ би даргаар сонгогдвол, миний найз бидэнд юмаа таван төгрөгөөр хямд өгнө. Бид эдийн засгийн хямралаас гарна гэсэн бол, нударга Дорж:
-Намайг сонговол бид нийтээрээ нударган зодоон сурч бусад хонгилынхныг айлган татвар авдаг болно. Бид ядуурлаас гарна гэж байна. Тархи Гамбаа сонгогдвол хичээл зааж оюуны хоосролыг арилгана гэнэ. Ходоод Дууяа маш гоё хүнс байдаг хогийн цэг зааж өгнө гэв.
Сурталчилгаа цаг минут тутамд эрчимжнэ. Хамгийн сүүлд нус Догоо нэрээ дэвшүүлснээр арван хэдүүлээ хүүхэд хөгшидгүй цугаараа нэр дэвшигч боллоо.
-Үргэлж мөнх сонгууль болж байдаг болоосой гэж хонгилын сонгогчид мөрөөднө. Шаг Баагийгийн үнэгүй тараасан чангаас чанга найруулсан юмыг татаж, ходоод Дууяагийн өгсөн томоос том зүсэм бялуу долоож, сожоо Дагвын бэлэглэсэн зуут, тавьтын дэвсгэртийг хармаалж энэ хэдэн өдөр хонгилынхон ёстой л бялуурч байлаа. Сонгуулийг товлосон өдрийн өмнөх орой сурталчилгааг албан ёсоор хаах гэж байтал цагдаа нар ирж өнөө хэдийг гэрээс нь суга суга татан хөөж явуулах нь тэр. Удалгүй цэвэрхэн хувцастай баахан эрхэм хар тэрэг хөлөглөн ирж, хонгил байсан газар тууз хайчлан, шав тавьцгаав. Дулааны шугамыг өөрчилж, цамхаг босгох болсон нь энэ байлаа...
Хахир өвөл мартагдаж нялх ногоо соёолсон урьхан өдөр ирэв. Нэг хонгилд аж төрж байсан хоёр найз Сэлбийн эрэг дээр санаандгүй тааралдлаа. Нударга Дорж нулимсаа арчин,
-Манайхан ихэнх нь сураггүй болсон. Би энүүхэн энд өөр хонгилд байгаа, саяхан нус Догоогоо татаж авсан. Дээрэлхүүлээд хэцүү байгаа.., хөөрхий тархи Гамбаа согтоод, гудамжинд хөлдөөд бурхан болчихсон.., гэхэд нь, ходоод Дууяа бас эхэр татуулан,
-Дуулсаан, дуулсан гэж арайхийн хэлээд, нулимсанд халтартсан хацраа шударлаа.

Онигоо

Ганц бие эр найзтайгаа тааралдаад ярив.
-Ханьтай болъё гээд, сонинд зар өгсөн чинь шуудай захидал авлаа.
-Овоо л доо миний хөгшин!
-Гэхдээ дандаа эрчүүд захидал бичжээ.
-Юу? Чамтай тэгээд эр хүн сууя гэсэн байх юм уу?
-Үгүй ээ, бүгд “миний шулмыг авч буян болооч” гэсэн байна.

Сэтгэл мэдрэлийн эмч:
-Та, юунаас болж хямралд ороо вэ?
-Миний хуучин эхнэр одоогийн эхнэртэй танилцчихаж. Тэгээд, тэр хоёр эхэндээ жаахан муудалцаж байснаа, сайдалцчихжээ.
-Харин ч сайн юм биш үү?
-Гүй ээ, тэр хоёр чинь, нийлж байгаад, миний ирээдүйн эхнэрийг зодчихжээ.

Холын аймгийн нэгэн эр шээсний шинжилгээ өгөхөөр эмнэлэгт иржээ. Залуухан сувилагч бүсгүй:
-Ах аа, та тэр шилэнд морь хараарай, за юу? гээд, ханын тавиур дээрх шил рүү заажээ. Тэгээд түр зуурхан гарчихаад орж ирэв гэнэ. Тэгтэл шалнаас эхлэн дээш олгойдож, хана өөд цоройсон нарийхан шээсэн зам татчихсан, тавиураас нь шингэн шар юм дуслаад л, сүйд майд байв.
-Та яаж байна аа?
-Тэ-ээр орой дээр байгаа, жижигхэ-ээн шилний амыг онохыг амар гэж бодоо юу чи?

Дэлгүүрээс гарч иртэл нэг цагдаа машины дэргэд торгуулийн хуудас бичээд зогсож байна. Очлоо. “Хөгшнийгөө уучлаач, анх удаа л ингэж байна” гэлээ. Тоохгүй байна. “Хөөш, саальчин гуай, микрүүдээ очиж саа!” гэчихлээ. Цагдаа хоёр дахь хуудсаа бичиж эхэлдэг юм байна. “Муу илжиг” гэлээ. Цагдаа бүр ууртайгаар гурав дахь хуудсаа суга татлаа. Иймэрхүү байдлаар гучин минут өнөөхийг чинь нохой гахайгаар дуудлаа. Яахав дээ, би машинаа булангийн цаана зогсоол дээр тавьсан болохоор жаахан зугаа хиймээр санагдаад.

СОНГУУЛИЙН СУРТАЛЧИЛГААНЫ ЗОХИОЛ

/Ардчилсан намын шинэ цэргүүдээс зохиогчийн эрх хулгайлав/

Дүрс: Дэлгэцнээ Ардчилсан намын туг намирч байснаа нэгэн нөхөр сүнс мэт гэнэт сүрхийтэл гарч ирнэ. Тэрээр намын тугаараа зангиа хийж, хүзүүндээ намируулсан харагдана. Ялимгүй сандарч байгаа бололтой ярьж эхэлнэ.
Текст: Би Монголд бэлгэвч дэлгэрэхээс өмнө олдсон. Гэхдээ бэлгэвч байлаа ч гэсэн тэмцсээр байгаад нүх олчих чадалтай сперматойз л доо. Ард түмний нам байгуулахаар дөчин хэмийн хүйтэн чулуун шалан дээр сууж байхад бэлгэвч минь углаастай байсан. Би даараагүй. Бороо гоулд руу дайрахдаа бэлгэвчээ өмсөөд л ухасхийсэн. “А” намдаа нутаг гүйсэн адуу шиг буцаж ирэхдээ би бэлгэвчээ мартаагүй билээ. Намайг Лхамжавын Гүндалай гэдэг.

Дүрс: Дэлгэцнээ Бүгд найрамдах намын туг намирч эхэлсэн байна. Бас нэг уртаас урт нөхөр сүнс мэт гулжисхийн гэнэт тодорно. Тэрээр өөрийн намын тугаараа зангиа хийж, хүзүүндээ гонжиролдуулсан харагдана. Энэ хүн ихэд ууртай байх ажгуу.
Текст: Малчдад би яснаасаа /янхир том яс руугаа заана/ дургүй. Гэхдээ ноолууранд бол хайртай л даа. Залхуу, бүдүүн хүнийг би нэг нүдээрээ ч үздэггүй. Хэрвээ би сонгогдвол залхуучуудыг бүгдийг нь баривчилж, хүрз бариулж, ноолуурын үйлдвэр бариулна. Би Монгол улсынхаа төлөө хөлс хүчээ хайрлалгүй зүтгэсээр яс арьс болтлоо турсан. Цаашдаа зүтгэнэ ч, турна ч. Намайг Буянгийн.., биш ээ, Базарсадын Жаргалсайхан гэдэг.

Дүрс: Дэлгэцнээ Монгол ардын хувьсгалт намын туг намирч эхэлнэ. Мөөмөө сэрийлгэсэн нэгэн бүсгүй сүнс сүүдэр мэт огцом гялсхийнэ. Тэрээр хувьсгалт намынхаа бадамлянхуа бэлэгдлээр час улаан хөхний даруулга хийж зүүжээ. Ихэд ялдамхан инээмсэглэж байх ажгуу.
Текст: Би хүүхдэд хайртай. Хүүхдээр хэлд орж, хүүхдээр хөлжиж, хүүхдийг хошгируулж улс төрд гарснаа би хэнээс ч нуухгүй. Энэ бол пионер хүний үг. Пионер хүн үнэнч шударга байх ёстой. Би Энхболд даргын газрын наймаачин болохыг пионер хүний ёсоор шударгаар хэлсэн. Цаашдаа ч хир буртгийг шударгаар илрүүлсээр байх болно. Намайг Нордогийн Болормаа гэдэг.

Дүрс: Дэлгэцнээ дахин Ардчилсан намын туг намирч эхэлнэ. Унжиралдсан цагаан дээлтэй нөхөр, зангиагаа ч унжиралдуулсаар.., гонжиролдсоор арайхийн тодорно. Тэрээр ардчилсан намынхаа тугаар хөөрөгний даалин хийж барьсан харагдана. Унжирсан унжуу хамар луугаа тамхи чихэнгээ ярьж эхэллээ.
Текст: Би.., тооны ухааны хүн. Энэ утгаараа болбол бүх хорыг яг таг тооцоолж найруулдаг. Нөгөө утгаараа болбол тэрхүү хор хэнд яаж үйлчилж, тэр утгаараа болбол хэн суудлаасаа унахыг квадрат язгуураас гаргаж, логрифм тэгшитгэлээр бодож математик гаргалгаа хийж сурсан хүн… /Түр бодлогоширно/ Нөгөө утгаараа болбол намайг Раднаазүмбэрэлийн Гончигдорж гэдэг.

Онигоо

Сэлүүрт завины тамирчин гомдол мэдүүлэв.
-Багш аа, би энэ дэлдэн Тулгаатай нэг баг болмооргүй байна.
-Юу..? Цаадах чинь манай хамгийн хүчтэй тамирчин ш дээ.
-Хүч нь ч яах вэ, багш аа. Ийм чихтэй хүнтэй салхины эсрэг сэлүүрдэх гээд үз дээ, та.

-Манай Монгол улсын батлан хамгаалах яам радар зохион бүтээжээ.
-Паах, овоо л доо.
-Онгоцыг дайсных гэдгийг баараггүй мэднэ.
-Пөөх, яаж тэр вэ?
-Маш энгийн. Манайх ганц ч онгоцгүй юм чинь, дэлгэцэн дээрх бүх онгоц дайсных.

Нэгэн дэлгүүрийн лангуун дээр эхлээд саксофон, дараа нь гар буу гэсэн дарааллаар барааг солбиулан өрсөн байна гэнэ.
-Танайх чинь хөгжмийн дэлгүүр үү? Зэвсгийн дэлгүүр үү?
-Хөгжмийнх л дөө.
-Тэгээд яагаад саксофон, гар буу хоёрыг ээлжилж өрсөн байдаг билээ? Би огт ойлгохгүй байна.
-Нэг саксофон зарагдсаны маргааш саксофонтой айлын хөрш нь гар буу авахаар ирдэг юм аа.

Нэг байгууллагын хоёр жолооч уулзав.
-Бүтэн сайнд чи ямар ажил амжуулах вэ?
-Заваан ажилтай, хө. Баянчандмань руу хадмын гахайг ачихаар явна.
-Өө, гайгүй л юм байна ш дээ. Минийх бүр заваан, бодохоос дургүй хүрч байна.
-Ямар гэж?
-Нисэх буудал орж, хадам ээжийг өөрийг нь тосно.

ЦЭРДИЙН ГАЛВЫН АРДЧИЛАЛ

/фельетон/
Монголчууд бид ардчилсан ёсыг эрт дээр цагаас тогтоосон болохыг Цэрдийн галвын үеийн олдворууд баталж дэлхийн эрдэмтдийн чихийг дэлэм болтол соотойлголоо. 50 сая жилийн тэртээ, бидний элэнц хуланц нар хадан агуйд түүхий мах зулгаан байх ахуйдаа Улсын Их Мурил хэмээх хууль тогтоох дээд байгууллагаа сонгож асан байх юм.
Тэр үеийн улстөрчид одоогийн соёлтой шударга гишүүдтэй харьцуулашгүй бүдүүлэг хүмүүс байсан болохоор хөөрхий сонгогчдыг гол төлөв мурьчихдаг байж. Чухам тиймээс “Улсын Их Мурил” гэж Их хурлыг нэрлэж заншсан байв.
Эртний галвын эрхэм гишүүдийг “Эрхэм гишүүн” гэх бус, молиго хэмээн дуудна. Молиго гэдэг үг одоогийнхоос шал өөр утга заана. Түмэн олон: “Эрхэм молиго Хүрэлсүх”, “Эрхэм молиго Гүндалай”, “Эрхэм молиго Идэвхтэн” гэх мэтээр ихэс дээдсээ хүндэтгэн, агуйн хоймортоо өнгөт сүг зургийг нь залдаг байлаа. Молиго гэдэг нь хамгийн тансаг, хамгийн тэнгэрлиг үг учраас энэ нэрийг сонссон хэн бүхэн сөхрөн унаад, толгой дээрээ наманчлан мөргөнө. Гэвч тэр үеийн зэрлэг бүдүүлэг гишүүд сонгогчдыг муриад байсан тул ард түмний дунд “молигодох” гэдэг хэллэг тарсан аж. Ийнхүү Цэрдийн галав дуусах үест монголчууд хууран мэхлэхийг молигодох гэж ярьж заншсан нь одоог хүртэл уламжлагдан иржээ.
Эртний галвын монголчууд Улсын Их Мурилын сонгуулийн сурталчилгааны ажлыг дөрвөн сарын нэгэнд явуулж байв. Молиго нар: “Танай овгийн үнс пургисан гурван чулуутай гал голомтыг чинь сайжруулж, хэт богино долгионы “Монел” шарах шүүгээ олгоно”, “Арслан заан агнах чулуун сүхийг чинь алтан нуухтай зандан иштэй, ган сүхээр сольж өгнө” гэх мэтчилэн ард түмэндээ амлалт өгнө. Тэд ээлж дараалан индэрт гарч, сонгогчдын толгойг наян найм эргэтэл нь молгидон, сонгогдмогцоо Улсын Их Мурилын хүрэн зандан ширээтэй асар том агуй руугаа шурган ороод, муриад алга болчихдог байлаа. Чухам энэ үеэс монголын ард түмэн дөрвөн сарын нэгнийг “Инээдмийн баяр” хэмээн нэрийдэж, нэг нэгнээ молигоддог өдөр болгон тэмдэглэж эхэлсэн нь төдөлгүй нийтийн баяр болон дэлхий даяар түгэжээ. Энэ баяр түргэн тархахад тэр үед эхэлж байсан даяаршил хүчтэй түлхэц болсон гэдэг.
Энэ бүх баримт сэлт нь ардчиллыг гадаадаас авсан мэтээр эндүү ташаа ярьдаг улстөрч, эрдэмтэн, судлаач нарын мэдлэг ямаршуу нимгэн болохыг илтгэж, тэднийг ичээж байна. Шинэ жил, мартын найман, олон улсын хүүхдийн өдөр, улаан өндөгний баяр гээд бүх баярууд дөрвөн сарын нэгний адил монголоос гаралтай байхыг үгүй гэх аргагүй.
Малталт цааш үргэлжилж, шинэ баримт олсоор л.., Монгол болоод монголчуудын нэр дуурссаар л...

Багш, оюутны онигоо

Лекц явж байна. Зузаан гэгч шил хамар дээрээ тохсон өвгөн багш самбар дээрээ сунжирсан урт томъёо бичиж, оюутнуудаас унтах нь унтаж, чалчих нь чалчиж, бас мессеж бичицгээнэ. Урд талын ширээнд таван гар муушигдаж байна. Тэгтэл нэг нь:
-Хөөш, наймыг долоогоор дардаг юм уу, тэнэг ээ? гэсэн чинь, багш ихэд сандран,
-Аан? Аль долоо гэж? гээд, самбар дээрээсээ долоогийн тоо хайж байх юм гэнэ.

Хуулийн сургуулийн шалгалт явж байна.
-Залилан гэж юу вэ?
-Багш аа, та намайг шалгалтанд унагаавал тэр л залилан болно доо.
-Яахаараа тэр вэ?
-Эрүүгийн хуулинд хэн нэгэн этгээд нь нөгөө нэг этгээдийнхээ ямарваа нэг зүйлийн талаар мэдлэггүйг нь далимдуулж хохирол учруулах үйлдлийг залилан гэнэ гэж заасан байдаг шүү дээ.

Анагаахын сургуулийн лекц явж байна.
-Зүрх хаана байдаг вэ?
-Цээжний хөндийд.
-Буруу! Хальсан бүрхүүл дотор байдаг.
-Профессор оо, таныг тэгвэл ангид байна гэх үү, дотуур өмдөн дотроо байна гэх үү?

Профессор:
-Оюутнууд аа! Химийн шинжлэх ухааны хамгийн суут бүтээл юу билээ? Хэлэх хүн байна уу?
-Шаргал үстэй монгол хүүхэн!

ХАЛААСНЫ ӨРӨӨ

/шог өгүүллэг/
Идэр ес гээч нь ид дундаа байсан үе. Хичээлээ тараад иртэл хуучин муу богц, алимны хайрцагтай хэдэн номыг минь үүдэнд гаргаад шидчихсэн байна. Намайг бараадан нүүж явдаг муу дүү минь ботгон нүдэндээ нулимс цийлэлзүүлээд чичрэн зогсох нь өрөвдмөөр. Тавин хэм чисхийсэн хүйтэнд утаатай тэнгэрээс өөр хучлагагүй хонож, хорин хуруу хоёр чихээ нэгд нэгэнгүй хөлдөөж, голдоо ортол даарч үзсэнийхээ дараа би “халаасны өрөө” гэдэг үгийн утгыг ухаарч билээ. Ийм өрөөнд түр орогнон суух, ядарсан ялаануудыг дуртай цагтаа халж сольж болдог болохоор “халаасны өрөө” гэдэг нэр үүссэн юмсанж. Халж сэлгэхийн “хал” нь энэ үгийн язгуур болдог гэсэн үг.
Би хөгширсөн хойноо ч оюутан хэвээр, үйл лайгаа эдэлж яваа хүн л дээ. Анх гэнэн амьтан айлын хажууд халаас шиг жижиг өрөөнд аж төрдөг болохоор ийнхүү “халаасны өрөөний айл” гэдэг нэр томъёо үүссэн юм байх хэмээн бодож, тэнэгтэж маанагтаж явжээ. Энэ үгийн цаад санааг эрдмийг сурахаар зориг шулуудсан анхны лайт өвлөө тийнхүү ясандаа тултал мэдэрч билээ.
Удалгүй бас өөр утга олж мэдэв. Энэ зовлонт явдлын дараа ахин нэг халаасны өрөө оллоо. Батга шавсан барзгар хар нүүр, том улаан хамартай эрхэм тэр гэрийн эзэн болно. Нэгэн орой эхүүн нясуун юмыг ханхлуулан, өрөө рүү маань орж гарч байснаа, тэсгэлгүй чин сэтгэлийн яриагаа эхэллээ. “Халаасны өрөө гэдгийн жинхэнэ утгыг мэдэх үү?” гэх асуултыг түүний амнаас сонсоод, зүрх шууд зогсон, сандалдаа лагхийн суулаа. Батгатай эрхэм миний цус харвахад дөхөөд буй цонхийсон царайг анзаарсан ч үгүй,
-Гэрийн эзний дотрыг халаасны төлөө хөөгдчихөлгүй толгой хоргоддог өрөө учраас “халаасны өрөө” гэдгийм даа хэмээн өөрөө, өөрийнхөө асуултад хариулж байна. “Дахиад л халуулж сэлгүүлэх нь дээ” гэхээс үнхэлцгээ хагартлаа айж байсан миний дотор цэлмэчих шиг болж, “ёо, ёо” гэж сэм дуу алдлаа. Дүүгээ бушуухан ганц шил юманд гүйлгэчих нь тэр! Энэ яриа болсноос хойш би гэрийн эзний дотрыг байн байн баяртайяа халаах боллоо. Нээрээ л дотор халаасны ачаар амар жимэр аж төрдөг болохоор “халаасны өрөө” гэж нэрлэх нь долоон зөв шүү дээ.
Удалгүй тэрхүү “дотор халаасны” өрөөндөө удаан оршин сууж чадахгүйгээ мэдэрдэг юм байна. Батга царайт долоо хоног тутамд шил юм гаргуулдаг байснаа, давтамжаа аажмаар ойртуулсаар. Сүүлдээ бүр давраад, “Өдрийн нэгийг заавал авахуулна!” гэж агсамнах болов. Мөнгө ч тэсэхээ байлаа. Би ч бас тэссэнгүй. Нэг л мэдэхнээ тэвчээр алдарч, “Битгий хуц! Муу, батга царайлсан архичин!” хэмээн хашгирчихсан байлаа. Бид тэр оройдоо “дотор халаасны” өрөөнөөс хөөгдсөн юм.
Дараа нь бас нэг халаасны өрөөнд сөгдөж гуйж байж толгой хоргодлоо. Гэрийн эзэн огт батгагүй цэвэрхэн царайтай эрхэм. Зан гэж хайлсан тугалга. Гурван өрөө байрныхаа хоёр жижиг өрөөний нэгэнд дүү бид хоёрыг, нөгөөд нь дөнгөж нас биенд хүрсэн болов уу гэмээр жижигхэн, хөөрхөн оюутан охиныг суулгана. Тэрээр намайг оруулахдаа, “Уг нь ганц бие оюутан охин оруулсан бол ч…” гэж өөртөө хэлээд, шүлсээ гүдхийтэл залгисан юм.
Эр хүн л болсон юм хойно, би нэг орой халамцуу ирлээ. Угаалгын өрөө рүү яваад ортол, ээ бүү үзэгд! Юу харсан гэж санана, өнөөх цэвэрхэн царайт эрхэм чинь оюутан охиныг шалан дээр дараад уначихсан уухилж байна! Нүв нүцгэн!
-Охин шигээ хүүхдийг яана гэнэ ээ, чи! гэж би бархирлаа. Муу ухныг ховх татаад, хоёр нүдний нь тэхий дундуур нулиад хаячихлаа. Маргааш өглөө нь дүү бид хоёр, нөгөөх оюутан охинтой халаасны өрөөнөөсөө хамтдаа хөөгдөв өө, хөөрхий.
Оюутан охин уйлж байна аа. Би өрөвдөөд нулимсыг нь арчих гэлээ. Тэгтэл тэр над руу хорсолтой харцаар цоргиод, “Намайг чамтай хардаад, хөөчихлөө. Хөгшин илжиг ээ! Дахиад хаанаас ийм үнэгүй халаасны өрөө олох юм?” гэж чарлаад, маажиж малтах нь холгүй байна. “Үнэгүй гэнэ ээ?” гэж би дуу алдсанаа, дотор огшоод явчихлаа. Дүү бид хоёр өмнөх айлдаа дотор халаасны төлөө толгой хоргодож байсан бол, энэ охин цэвэрхэн царайт эрхмийнд хөнжил халаасныхаа төлөөсөнд “үнэгүй” аж төрж байсан юмсанж. Халаасны өрөөний бас нэг том утга нь “хөнжил халаасны” өрөө байж дээ.
Өөр юу эсийг үзэхэв. Нэг удаа сүнстэй өрөөнд орчихдог байна. Шөнө бүр улаан дээлтэй, хүйт даасан нүдтэй, үхдэл царайтай хүүхэн орж ирээд, “хай, кони чива, аригато” гээд хөнжлөөс татаад уушиг зүрх амаар гаргачих гээд байсан тул аргагүйн эрхэнд нүүсээн. Монгол залууд дурласан, улаан дээлтэй япон бүсгүй яг тэр өрөөнд амиа егүүтгэсэн түүхтэй аж. Хөөрхий хүүхнийг Халаа сан гэж дууддаг байж. Тэгээд яахав дээ, “Халаа саны өрөө”-нд орчихсон нь тэр.
Амьдрал гэдэг баян юм аа. Монгол хэл минь амьдралаас дутахгүй баян ажээ.
Өнөө шөнө би бас л гудамжинд хонож байна. Тэр өвлийг бодвол арай дулаахан, хаврын шороон шуурга нөмөрч унтана, гэж байгаа. Маргааш бас нэг шинэ халаасны өрөө олно. Шинэ өрөө олно гэдэг “халаасны” хэмээх энэ гайхамшигт үгийн бас нэгэн шинэ, сайхан утгыг олно гэсэн үг ээ.

МАЛЧИНД ХЭЛЭХ ЗӨВЛӨГӨӨ

/Б.Галсансүхийн “Бурханд хэлэх зөвлөгөө” пост панк шүлгээр амилуулав/

Чи баталсан хууль бүхэнд нижгээд
“Мал” гэсэн үг орох ёстой гэж чанга дуугаар хэлсэн
“Мал” гэдэг үгтэй хуулийг хүмүүс
Машид чандлан мөрдөж байна

Чи цас орох бүрт нижгээд уут
“Гурил”-ыг надад хүргүүл гэж чанга дуугаар хэлсэн
“Гурил” хэмээх хүнсийг бид чамд
Гучин живаа уутаар нь тээсээр улсын сангаа дундруулсан

Чи аймаг бүрт нижгээд
Аюулаас хамгаалах сан байх ёстой гэж чанга дуугаар хэлсэн
Аюулаас хамгаалах сангийн өвсөнд аймгууд
Арав биш зуун тэрбумыг агаарт хийсгэх мэт цацаж байна

Чи “Цэцэрлэгийн хүүхдийн тоогоор элгэвч явуул” гэж надад
Чихний хэнгэрэг цоортол бархирсан
Чиний лаа чүдэнзийг бэлдэж өгөх дуулианд цэцэрлэгийн бяцхан үрс
Чихэртэй зайрмагны мөнгөө доголон нулимстай хуу хамуулсан

Чи миний хүүгийн найранд хоосон гуяа ганзагалж ирэхдээ
“Халзан цагаан хонь аваарай” гэж чанга дуугаар хэлсэн
“Халзан цагаан хонь” гэхүйд чинь хотол олон дуу алдан биширсэн
Харин тэр хонь гуайнхаа хатсан шийрийг ч болтугай чи над өгөөгүй

Чи хаврын хаварт нижгээдээр
Улаан махны үнэ өсөх ёстой гэж чанга дуугаар хэлсэн
Улсын төсвийн ажилчид нүдээ анин
Улаан махыг чинь дөрвөн мянга таван зуугаар авч байна

“Малчин миний хүүхдийг үнэ төлбөргүй сурга” гэж чи
Мянган үхрийн эвэр доргитол машид чангаар хашгирсан
Малчин бүрийн нэг хүүхдийг үнэгүй сургахад
Монгол улсын их сургуулиуд ширээ сандлаа элээж байна

“Малаас татвар авах ёсгүй” гэж чи
Матадаас Толбо хүртэл цуурай хадаасан
Арьсаа язартал таргалсан майхан шиг шарын чинь хөлөөс
Аяга самрын үнийг аргадаж тойлон хурааж байна

Малчин гуай,
Таны хэлсэн бүгдийг чинь бид
Бүгдий нь биелүүлдэг
Чамд хэлэх нэг зөвлөгөө байна,
Чи битгий давар!

Том хүний онигоо

Нэгэн оюутан охин мөнгөөр сууж их өлсөв. Тэгээд том хүний дэлгүүрийн худалдагчаар түр ажилд оров гэнэ. Дэлгүүр лүү нэг залуу орж ирээд хиймэл хүүхний үнэ асуув. Охин “Гучин мянга” гэлээ. Залуу халаасаа ухаад үрчийсэн арван мянгатын дэвсгэрт гаргаж үзээд, санаа алдаад гарах гэв. Охин аравтын дэвсгэртээс нүдээ салгаж чадахгүй:
-Хүүе ах аа, наад мөнгө чинь намайг авахад хүрнэ ш дээ гэж байна гэнэ.

Мянгат малчин Баатар шинэ дурангаа саахалт Дондогтоо гайхуулан, “Арван адуугаар авсан жинхэнэ япон эд дээ” гэж байна. Дондог дуранг эргүүлж тойруулж харж байснаа, “Бээжингийн хог л байна” гээд буцааж шидэв.
-Юу гэнэ ий? Тэгж ярих юм бол би өчигдөр энэ дурангаараа Бор толгойн орой дээрээс чамайг, Талын худгийн ар дээр ногоон Балдангийн охинтой загас наадуулж байхыг чинь хажуудаа юм шиг харсан даа гэж Баатар маадайв.
-Тийм бол бүүр Эрээний, юу ч ялгадаггүй хулхи хог байна.
-Юу..? Яагаад гэж?
-Миний загас наадуулсан хүүхэн, чиний эхнэр байсныг наад хулхи хог чинь таниагүй л байна ш дээ.

Хогийн саванд хаягдсан хоёр бэлгэвч ярилцаж байна гэнэ.
-Хүмүүс биднийг ашиглачихаад огт тоосон шинжгүй хаячих юм, гомдмоор..,
-Хүүш, нүгэл гэм. Алтан сайхан үрийг нь авчихаад чи юу ярина вэ?

Ардын аж ахуйтны улсын зөвлөгөөний үдийн хоолон дээр Баян-Өлгийн нэгэн нөхөр ингэж ярьж байна гэнэ.
-Нэг удаа би үнээ сааж үзлээ л. Эклээд муу хог чинь зүүн көлөөрөө тийрээд саалгадаггүй. Тэгэхээр нь зүүн көлийг чонд барьж күлчихээд саалаа. Тэгтэл баруун көлөөрөө тийрээд камаг сүү асгачиклаа. Уур күрлээ. Баруун көлийг бас чонд барьж күллээ. Тэгээд сааж байтал муу ког чинь сүүлээрээ шарваад сүү асгаж байна. Бүүр ик уур күрлээ. Күлэх гэтэл олс дуусчээ. Тэлээгээ тайлаад сүүлийг нь чонд барьж күллээ. Тэгтэл гэнэт миний өмд шувтраад уначиклаа. Тэгээд яасан гэвэл, яг энэ үед кадам ээж үнээний саравч руу ороод ирсэн.
-Тэгээд яасан?
-Кадам ээж, Нөкөр хүргэн! Үнээтэй эр эмийн ажил кийж болокгүй гэсэн.

Малчид багаараа хадлан хадаж байв. Харуй бүрий болж байхад таван настай охин майхан руугаа гүйн орж ирэв.
-Ээж ээ, ээж ээ! Өвсөн дотор нүцгэн хүмүүс байна!
-За за, улаан галзуу юмнууд л байгаа биз.
-Хүүхэн нь ч яахав, улаан галзуу үзэж байна. Харин аав хэрэг алга, хөгширчээ хөөрхий.

УНАГАА

Боксын дасгалжуулагч хүнд цохилтоор ялагдсан шавиа тайтгаруулж байна.
-Чи давгүй үзэлцлээ шүү.
-Үгүй ээ, багш аа. Би яаж ч чадсангүй.
-Чи түүнд нэг юм хийж чадсан.
-Юу хийсэн гэж?
-Чи түүнийг гуравдугаар раундад үхтэл нь айлгалаа ш дээ.
-Нээрээ, тэр надаас айсан гэж үү?
-Тийм. Чамайг үхчихлээ гэж санаад ухаан алдах дөхлөө ш дээ, цаад муу чинь.

Шоронд хоёр хулгар ярилцаж байна.
-Чи юуны төлөө “хугацаагүй хорих” авсан юм бэ?
-Өөрийн авгайг, бас дараа нь шүүгч, өмгөөлөгч гээд жаран хүнийг нэг дор алчихсан.
-Пөөх, чи чинь алан хядагч юм уу?
-Үгүй ээ.
-Тэгээд юу гэж?
-Эхлээд би авгайдаа нэг онигоо ярьсан чинь инээсээр байгаад үхчихсэн. Тэгээд шүүх хурал дээр энэ тухайгаа ярьтал шүүгч итгэдэггүй. Итгэхгүй болохоор өнөө онигоогоо яриад өгчихсөн чинь шүүгч үхчихсэн. Бас цаашаа, өмгөөлөгч, гэрч, хуралд сууж байсан бүх хүмүүс инээсээр байгаад үхчихсэн. Тэгээд л “хугацаагүй хорих” авчихлаа даа.

Гурван охинтой айлын утас дуугарав. Гэрийн эзэн утас автал өмнөөс нь охиных нь амраг бололтой залуу шууд л ярьж эхлэв.
-Миний бяцхан торойхоо-оон,.. чи юу?
-Биш ээ, гахайн фермийн эзэн байна.

УЛААН ГЭРЛЭХ ДӨХЛӨӨ

/фельетон/

Атрын III аянд зориулсан өргөн дэлгэцийн өнгөт роман

Эмтэршгүй зүрх буюу тэргүүн дэвтэр
Өглөөний наран нэн жавхлантайяа мишээхүйд их хотын өнцөг бүрээс том том хар тэрэг гагцхүү Сүхийн талбайг чиглэн давхилдах нь тун бахдалтай. Талбайн өмнөх цэцэрлэгийн дууч бялзуухайнууд босон суун жиргэх нь цугласан залуусын сэтгэлийг базлуулж, зүрхийг булиглуулна.
Гуулин хөгжим нэгэнтээ нирхийн, бялзуухай дэрхийхүйд нэгэн зүйл санаашралд автан байсан залуус цочин догдоллоо. Энэ залуус зүгээр ч хэн нэгэн бус атрын гуравдугаар аянд сэтгэл шулуудсан намын гал улаан батлахтнууд болой. Харин нэгэн зүйл санаашрал гэгч нь бас энгүүн нэгэн зовиноо бус “Атрын цалин их болов уу, хоол унд хэр бол?” гэх сочлийст ахуйн мөнхийн энэлэн байх ажгуу.
Ургахын улаан нартай уралдан боссон Улаан хүү энэхүү улаан батлахтнуудын дунд умрын салхийг уртаар уушиглан, урам зоригоор бялхан зогсож байлаа. Тэрээр Сангийн сайд, “Улаан гэрлэх дөхлөө” киноны гол баатар агаад энэ удаа атрыг зорьсноороо мөнгийг богцоор нь олно гэж санхүүгийн аргаар тооцоолсон юмсанж. Улаан хүүгээс цаахнатай сиймбаа хэмээгч Батаа хүү хүрлийн зогсоно. Түүний цог нь унтарсан харц Сүхийн талбайн хүйтэн чулуунаа унаад, дахиж хэзээ ч өндийхгүйгээр барьцалдан хөлдсөн гэлтэй. “Эзгүй атарт цөлж, элэг дэлүүг хатаахыг нь мэдсэн сэн бол энэ намд хаа гэж элсэв дээ” хэмээн тэр энэлэн шаналах авай.
Гуулин хөгжмийн хүчирхэг нүргээн гэнэт эхэлсэн шигээ гэнэт зогсохуйд атрын аяны Ерөнхий захирагч, Ерөнхий сайд Баяр “Энхрий хайрт залуус аа, бидний зүрх сэтгэл болбаас атрын зүгт эргэлт буцалтгүйгээр тэмүүлэн байх болой” хэмээн хэлэхүйд Хүнс хөдөө аж ахуйн сайд Ганхуяг хүүгийн хүрэн зүрх, нимгэн үнхэлцэгтээ багтаж ядан, булгин бумбалзлаа. Баярыг цогтой халуун үгээ хэлж дуусах агшинд Гадаад хэргийн сайд Оюун бүсгүй улаан халзтай индэр өөд Улаан сайдыг дайрчих нь халаг ухасхийн гарах нь харагдана. Тэрбээр “Бидэнд Ленин багш тусална, Мянганы хөгжлийн сан тусална! Буш ах дэмжинэ!” хэмээн хасын цагаан царайдаа баясал гялбуулан хэллээ. Энэ үгийн хүчинд залуусын санаашрал огт оргуй лугаа хийсэн арилж, Сүхийн талбайн чулуун шалыг цууртал “Ура” хашгиралдлаа. Үлээвэр хөгжим дахин нүргэлмэгц, Брежнев даргын үеийн бэлгийн цэнхэр зийл тэрэгнүүд, бэржээхэн бүхээгээ дэрвэлзтэл ухасхийн сүр жавхлантайяа хөдлөв.
Атрыг зорьсон залуусын зориг зүрх эмтэршгүй буюу.

Сүүн сэтгэл хэмээгч дэд дэвтэр
Гурав гэсэн дугаартай зэвэнд идэгдсэн зийл тэрэгний бэржээхэн бүхээгийг Улаан хүү долоовор хуруугаа шүлэмдэн, цоо хатгалаа. Уртаас урт хоёр салаа гэзэг, цэнхэр дээлтэй Сувдаа бүсгүйгээ аль тэргэнд суухыг харах гэж тэмүүлснээс чингэсэн аж. Түүний энэ байдлыг ажигласан Их хурлын дарга Лүндээжанцан хүү “Улаан гэрлэх дөхлөө” хэмээн дуу алдаад, цагаан хөөргөө гарган үнэрлэхчээ аядав.
Яг энэ мөчид Сувдаа бүсгүй дөрөв дугаартай тэрэгний араас мацаж байлаа. Түүний гараас бахим булчинтай нэгэн бүсгүй ховх татан тэвш өөд гаргав. Гуя цээж төгс хөгжсөн энэ бүсгүй бол Эрхэм гишүүн Арвин байх аж. Сувдаа бүсгүй чин зүрхнийхээ талархлын үгийг хэлээд, “Ам атга, суга ташаа бүх юмандаа тэнцүү бяртай, үнэнхүү хүчирхэг тэмцэгч охин ажгуу” хэмээн бишрэн бодлоо.
Долоо дугаартай тэвшний өмнөд этгээдэд шагай шүргэм урт шар савхин дээлэн дээр дэслэгчийн мөрдөс туяаруулсан өндөр махлаг эр цэх зогсчээ. Үл ялиг ягаан туяа бүхий зузаан шаргал царай тунаруулсан тэрбээр гүн бодолд автсан харагдана. Энэ эрхэм бол “Сэтгэлийн дуудлага” киноны сайхан сэтгэлт хүүхдийн байцаагч буюу Ерөнхийлөгч Энхбаяр байх аж. Амьдралдаа нэгэнтээ эндээд одоо атрын талбарт хүмүүжихээр одож буй халаасны хулгайч Ишхүү нарын залуусыг түшиж тулах явдал бол тангараг өргөсөн Энхбаяр байцаагчийн эрхэм үүрэг болой.
Тэвшний дунд хэсэгт явах залуу гишүүн Хүрэлсүхийн хархан нүдэнд “Хадгаламжийн банк” гэсэн тамгатай үнэт цаас байн байн өртөх нь үнэнхүү шаналантай. Арван дөрвөн тэрбум гэсэн тоотой энэ цаас түүний өмнө зогсох бүсгүйн бариу цэнхэр өмдний арын халааснаас цухуйж байв. Хүрэлсүх хүүгийн биеэр цахилгаан жирс жирсхийн гүйж, хуруу нь өөрийн мэдэлгүй тэр цаас руу тэмүүлэн татвалзана. Хуулийн хүний гярхай нүд энэ байдлыг хэдийнэ ажсан байлаа. Энхбаяр дэслэгч Хүрэлсүхийг энэрлийн бор нүдээрээ илбэн таалах мэт харсаар дөхөж ирээд, “Хүү минь, өөрийгөө хүчлэн барьж буй аугаа их тэвчээрийг чинь магтмуу” гэж шивнэхүйд, Хүрэлсүхийн хоолой зангиран, хархан нүдийг нь нулимс бүрхлээ. Урт шар дээлт дэслэгч машины тэвш дүүрэн алдаж эндсэн залуус руу инээмсэглэнгээ, “Би нэгэнтээ таван зуун саяын авилгыг хараад, хуруу гар өөрийн мэдэлгүй татвалзан зогсож байсан минь саяхан санагдана. Шуналын сэтгэлийг шулуун санаа давах тухай Богд Зонхов нэгэнтээ сургасан нь бий, хайрт хүүхдүүд минь” гэлээ. Залуус энхрий хайрт байцаагчийнхаа сайхан шар царайнаас цацран ирэх ер бусын нандин эрчмийг зүрхээрээ мэдэрч байлаа.
Чин сэтгэл гэдэг эхийн цагаан сүү адил ариун буюу.

Ухаарал хэмээгч гутгаар дэвтэр
Долоо дугаартай тэвшний дунд хэсэгт ийм явдал өрнөж байхуйд, тэрхүү тэвшний өмнөд этгээд дэх Шадар сайд Миеэгомбын Энхболд хүүгийн голд бөөн хар юм тээглээд, горойж үхэх нь холгүй явлаа. Ийм сайхан сэвгүй цагаан сэтгэлтнүүдийг хараад, уяран хайлж, ичих булчирхай гэнэт цочирсноос чингэсэн ажгуу. “Улаанбаатар хотынхоо ариун газар шороогоор бузар мөнгө хийсэн нүгэлт чи үхвэл таарна” гэж хүү дотроо өөрийгөө түмэнтээ зүхэж, бумантаа харааж байлаа.
Тэвшний хойд буланд гишүүн Бадамжунай, Занданшатар хоёр ч байдгаараа ичиж улайчихсан зогсож харагдав. Занданшатар хүүгийн аньсгыг ухаарлын нулимс бүрхээд ирэхүйд, “Бид хоёр даанч муухай юм хийж дээ. Улсынхаа сан руу бузар гараа дүрж, мөрийтэй тоглосон” гээд мэгшин уйлж эхэллээ. Бадамжунай санаа алдаад, “Бас ханилж яваад нөхрөө, унаж яваад морио гэгчээр хөөрхий муу Хүрэлсүхийгээ торойтол орхичихоод, хар амиа хаацайлсан” гэж голт зүрхний угаас гэмшсэн аялгаар хэлж байна. Энэрэнгүй сэтгэлт хүүхдийн байцаагч Энхбаяр тэдний энэ үгийг хуулийн хүний сонор чихээрээ сонсчээ. “Миний хоёр хүү, атар газар очоод ариун цагаан хөлсөөрөө энэ хар нүгэлээ цайруул даа” гээд, Бурхан будда мэт ариун гарын алгаа хавсраад, Далай багшийн тарнитай арвайг тэдэн рүү шившин цацлаа.
Ухаарал гэдэг хожимддоггүй буюу.

Отолт хэмээгч дөтгөөр дэвтэр
Атрын аяны цуваа Зэлтэрийн гацаа руу дөхөж ирлээ. Цардмал зам дээр Пийлэн хийцийн хүйтэн төмөр хадаасыг хувингаар нь цацаж орхиод хоёр этгээд бутны цаад руу дал орлоо. Эдний нэг нь элгээрээ хэвтсэн байх бол нөгөөх нь босоо байх хэдий ч бут түүнийг элбэг далдалж байна. Энэ жижиг нөхөр ардчилсан хүчний үнэнч цэрэг, Эрхэм гишүүн Зандаахүүгийн Энхболд байх ажгуу. Хэвтэж буй саарал даалимбан тэрлэгтэй эрхэм нь өврөө уудлан, хайрцаг бэлгэвч гаргалаа. Бэлгэвчүүдээ элсээр дүүргэн, монгол үйлдвэрийн гар бөмбөгийг хоромхон зуурын дотор нижгээдийг хийж өмнөө өрлөө. Харваас энэ ажилдаа дадлагажсан нь илт. Энэ бол цогтой дайчин тэмцэгч, Эрхэм гишүүн Гүндалай байх бөлгөө. Тэрбээр нэрсний үнэрт цэлдэн хөх бэлгэвчийг сурмаг гэгч нь толгойдоо углаж өмсөөд, цаадахдаа нэгийг сарвайнгаа, “Барууны сайн эрс шилэн оймс углаж нүүрээ нууцалдаг юм. Харин энэ бол миний сэдсэн арга” гэж хэллээ. Энхболд ихэд эгдүүцэнгүй, “Надад царайгаа нуух шаардлага байхгүй” хэмээн хэгжүүн дүртэй хариулж байх нь дуулдана.
Пас, пис! Цувааны тэрэгнүүдийн олгой дугуй ээлж дараалан хагарч нам зогслоо. Эхний гар бөмбөг шуугин ирж тэрэгний хамар дээр дэлбэрэхүйд атрын залуус бажгадан сандарлаа. Гүндалайгийн бөмбөгөө шидлэх нь үхэр буунаас ч эрчтэй агаад, Энхболд хойно сурч байхдаа үнэ зодож авсан орос дурангаа нүдэндээ бариад галын солбилцлыг тохируулан, “Зүүн тийш арван хэмд! Галлаад!” хэмээн хамаандалж байлаа. Гэнэт ардчиллын үхэр буу нам гацлаа. Толгойдоо бэлгэвч угласнаас амьсгаа нь боогдсон Гүндалай үхэтхийн унаад, татвалзаж байснаа хөдөлгөөнгүй болов. Журмын нөхрөө алдсандаа хорссон Энхболд эцсийн ганц бөмбөгөө хараалж, хараалж, атрынхны Ерөнхий захирагч Баярын зүг шидлээ. Даанч харамсалтай юм болж, Сиймбаа Батаа үсрэн гарч ирээд хайрт даргаа ханхар том цээжээрээ хамгаалаад, үхэтхийн унав. Хачирхалтай нь Хүрэлсүх хүү самуурай цагаан алчуур толгойдоо зангидаж, оюутны салаагаа толгойлон зүрхний хайрт намаа хамгаалсангүй. “Хүрэлсүх минь, бидэнд гомдчихоо юм болов уу даа” хэмээн Баяр дарга дотроо нэгийг бодон нухацтай харцаар Энхбаяр байцаагч руу харлаа. Минчийтлээ улайсан Арвин гишүүн “Ардчиллын муу п..даануудыг алаад өг!” хэмээн хашгирсан боловч, отогчид хэдийнэ дарагджээ.
Дөрвөн цагийн дараа Батаа гишүүн түргэн тусламжийн цагаан тэргээр хот руу буцаж явлаа. “Азтай шүү! Эмнэлэгт нь очоод, аяныг нь дуустал ёолоод хэвтчихдэг хэрэг” гэж бодон мишээнэ. Цувааны жолооч нар дугуйгаа нөхсөөр байтал будаа тариалах цаг оройтов.
Тэнгэрийн муухай арилдаг, отолтын өмхий арилдаггүй гэдэг энэ буюу.

Хоролмаа буюу “татгаар” дэвтэр
Гурван зуун шанага шатахуун ордог цүдгэр сав ардаа дүүжилсэн гал улаан гинжит тэрэг утаа тортог олгойдуулан, улаан тугийг намируулан, урагш тэмүүлнэ. Залуурын ард суусан Улаан хүүгийн ухаан бодол хөвчирчээ. Түүний араас шил даран зүтгэх Хүрэлсүх хүү хар тостой гараараа хүрдээ чанга атгаж, хичээхийн дээдээр хичээх аж. Тэрээр одоо муу зуршлаа оргүй мартжээ. Улаан тэрэгний араас зүүсэн улаан соёот анжис урьхан хаврын турьхан хөрсийг урж сийчин, улаанаар эргүүлэхүйд ухаа хонгор тоос хуйларч, уужим сэтгэлийг, дуулим аялгуугаар хөглөлөө. Энэ бүхэн атрын гуравдугаар аян нэн эрчимжсэн болохыг илтгэх аж.
Улаан хүү атрыг хагалан завгүй явах мөчид Сувдаа бүсгүй дурлалт залуугаа санан бэтгэрснээс болж хөдөлмөрийн бүтээмж гурав дахин муудаж үтрэмийн дарга Идэвхтэн гишүүнд нүд үзүүрлэгдэх болоод байлаа.
Атрын аяны шуудан хүргэгч Нямдорж гишүүн зөнөгтөж мунгинаад, Улаан амрагийнх нь захидлыг Алимаад өгчихсөн болохыг хөөрхий бүсгүй яахан мэдэх билээ. Нямдорж гишүүний засдаг өвчин эдгээгүй, байнга гар нь загатнаж байгаа тул сарын өмнө ирсэн Улааны захидал дээрх “Уртаас урт гэзэг, цэнхэр дээлтэй Сувдаад” гэсэн хаягийг “Ахраас ахар гэзэгт, Алтан хүрэмт Алимаад” болгож зассан аж. Тэгээд дүрдээ итгээд, маргааш нь Сувдаад бус Алимаад захидлыг аваачаад өгчихсөн юмсанжээ. Цаад Алимаа нь бас болоогүй ээ, хоролмаатаад, захидлыг авчраад өгчихгүй Улаан сайдыг битүүхэндээ бодох болсон байлаа.
Хорвоо чи хүний зовлонгоор цадах болоогүй буюу?

Бялуу хэмээгч “зутгаар” дэвтэр
Намрын шар нар над дээр чам дээр тусав. Намиатан шаргалтах амуу тариа над руу ч, чам руу ч нахилзав. Атрынхан түүхэнд дуулдаагүй их ургац авчээ. Мянганы хөгжлийн сангийн мөнгөөр мянга наян үтрэм байгуулсан боловч будаа багтахгүй сандаргана. Хонхонгийн бирж дээр арвайн үнэ навс тогтворжсон тэр нэгэн нарлаг өдөр атрын аяныхны цалин буув.
Залуус цалингаа авахаар уртын урт дугаар үүсгэжээ. Орос хийцийн дөрвөлжин богц сугавчилсан хүдэр чийрэг залуу, дугаарласан олны дундуур зүсэн зүтгэж байна. Сайн ажвал манай гол баатар Улаан хүү байх аж.
Мөнгөний нярав Боловсрол соёлын сайд Болормаа бүсгүй залуус руу бадамлянхуа дэлгэрэх мэт сайхан инээмсэглэлээ харамгүй цацаж байснаа Улаан хүүгийн богц руу харц шилжүүллээ. Тэр аанай л инээмсэглэсэн хэвээр “Богцтой ирж цалингаа авдаг үе өнгөрсөөн. Чи өдий болтол Щвейцарын банканд нууц данс нээлгээгүй байгаа юм уу?” гэлээ.
Яг энэ яриа өрнөж байх торгон агшинд тэдэн рүү Баяр дарга ирэв. Тэрээр шилээ нэгэнтээ засангаа “Улаан хүү чиний зүтгэл атрын аянд жинтэй үүрэг гүйцэтгэв” хэмээн аядуу зөөлөн дуугаараа хэллээ. Баяр бахдалдаа автсан Улаан “Дарга аа намайг одоо Хөдөлмөрийн баатар болгох уу?” гэж зориг муутай асуучихлаа. Дарга инээмсэглээд, “Энэ аянд гавьяа байгуулсан хэн бүхэнд бид бялуу хүртээнэ. Хөдөлмөрийн баатар ч болгоно” хэмээн хэлэхэд нь атрын залуус дэрхийтэл “Ура” хашгирсан болой.
Ажил хийсний дараа талх бялуу мэт амттай болдог буюу.

Хөшөө хэмээх төгсгөлийн дэвтэр
Атрын аяныхан бялуугаа хуваан байхуйд Элбэгдорж журмын нөхдийн хамт хүрэлцэн ирлээ. Арвин гишүүн ширээгээ балбан, “Та нар атрын аяныг хорлон сүйтгэсэн атлаа бялуу хуваах болоход юунд хувь горьдном билээ?” хэмээв. Зандаахүүгийн Энхболд гишүүний нүдний хөх няц арилаагүй ч, атрынхан руу ёжтой харц чулуудангаа “Далан жил тариагаа эрт тариалж, ургац алддаг байснаа бидний ачаар та нар мэдсэн бус уу?” гэлээ. Гүндалай гишүүн барс мэт үсрэн гарч ирээд, “Хаврын тариалалтыг бүтэн сараар хойшлуулсан гавьяатан би бус уу?” гэж хашгирлаа.
Яг энэ мөчид олны дундаас нэгэн бүсгүй “Улаан аа! Улаан аа!” гэж орь дуу болсоор айсуй. Уртаас урт гэзэг, цэнхэр дээлээр нь Сувдаа болохыг Улаан таниад өмнөөс нь ухасхийлээ. Атрын бүтэн аяны турш нэгнээ хүсэмжлэн зүүдэлсэн хоёр амраг зуун шараар татаад ч салахгүйгээр тэврэлдэв. Лүндээ дарга “Улаан гэрлэх дөхлөө гэж, хэлээгүй юу!” гэж сийгүүлснээ, санаа алдлаа.
Энэ явдлаас гурван сарын дараа Хонгорт шинжилгээ хийсэн арвин баялаг туршлагатай НҮБ-ын шинжээчдийн шинжилгээний хариу гарч, Гүндалай гишүүний үг батлагдав.
Сүхийн талбайг “Атарчдын талбай” хэмээн нэрийдэв. Сүх жанжны хөшөөний оронд бэлгэвчин бөмбөгөө сэнс мэт эргүүлэн, морин дэл дээр хийсгэж яваа Гүндалай гишүүний хүрэл баримлыг босголоо. Засгийн газрын эрхэм гишүүдийг гинж амандаа зуусан арслан хэлбэртэй урлаж, гол хөшөөг тойруулан байрлуулсан болой.
Нэгэнт байгуулсан гавьяаг үнэлэхэд, хүрэл хөшөө ч багаднам буюу.

***