Saturday, July 26, 2008

ТИВИЙГ АЧААЛСАН НҮҮДЭЛ


/хөрөг/

Уншигч авхай та, Батзандан гэхээр иргэний хөдөлгөөний Батзандан гэж бодож, цухалдавзай. UBS телевизийн кинонд дуу оруулдаг жүжигчин Батзандангийн хөрөг юм шүү. Агуу их Лодойдамбын "Тунгалаг Тамир" романыг уншиж МР-3 CD болгон, олны хүртээл болгосон эл жүжигчнийг та бүхэн дуу хоолойгоор нь мэдэх биз ээ.

Жавар үргээсэн хөлс
Идэр ес. Дөчин хэмийн хүйтэн тачигнана. Сумын улаан булан халаалтгүй учир гадаанаас ялгаагүй. Тоглолт үзэхээр үстэй дээл, эсгий гуталтай ирсэн үзэгч дагжиж чичрэн сууж харагдана. Гэтэл жүжигчид дан цамц, савхин шаахайтай тоглох нь үргэлж зунаараа байдаг Жагарын орон гэгчийг тайзнаа цогцлоосон мэт, хачин сэтгэгдэл төрүүлнэ. Арын эгнээнд суух буурал сахалтай өвгөн тайзан дээрх жүжигчдийг заан “Гүй мөн сонин юм аа. Даарахгүйгээр барахгүй, бүр халууцаад хөлс нь дусалж байна” гэж гайхлаа. Нээрээ, жүжигчний шанааг даган хөлс урсаж байлаа! Ховд аймгийн “бэсрэг” хэмээх театрын жүжигчдийг үзэгчид биширсэн нь энэ.
…1991 онд Ховдын театр бутрахад тулж, орон тоогоо цомхотгохоор шалгаруулалт хийлээ. Энэ самуун олон сайхан чадалтай уран бүтээлчийг ажилгүй болгов. Хөгжимт драмын театрын жүжигчин Батзандан өөрөө хэдийгээр шалгаруулалтад тэнцсэн ч, театраа орхиж бэсрэг театр байгуулахаар шийдэв. Сайхан, баритон хоолойтой найз Баярсайхан нь уртын дуучин гэргий Ичинхорлоогийн хамтаар цомхотголд өртчихөөр нь “Ийм сайхан уран бүтээлчдийг хаяж байгаа бол, би эдэнтэй нийлж юу чаддагаа харуулна” гэж дотроо шаралхсан нь тэр.
“Бэсрэг”-ийнхэн гэртээ тоглолтын зохиол бичиж, театраас гадуур бэлтгэл сургуулиа хийж байлаа. 1991 оны намар болсон тоглолтод нь театрын танхимд багтаж шингэхгүй олон хүн цугларав. Онигооноос сэдэвлэж бичсэн “Нулимстай инээд” хошин үзүүлбэрүүд нь үзэгчдийг хөгжөөж, түүнтэй зэрэгцээд монгол бүжгийн хэмнэл үзэгчдийг догдлоож, баритон хоолой хүнгэнэн, уртын дууны шуранхай хадаж, дуу хуур инээд наргиа цолгиж байлаа. Гурван цагийн тоглолт хүмүүсийн хувьд хоромхон зуурт өнгөрөв. Аймгийн Хөдөө аж ахуйн техникумын багш Бишээ жүжигчид рүү ирж, баяр хүргэхдээ “Гуравхан хүн гурван цаг тоглочихдог байх гэж?” хэмээн хэлж байв. Бэсрэг театрын бүрэлдэхүүн анхны тоглолтоосоо их урам, их эрч хүч олж авлаа.
Гурван давхар дулаан барилгатай, гуч хоноод буух бэлэн цалинтай улсын театрыг орхин, гурван жүжигчинтэй, гучин ам метр түрээсийн өрөөний булан ч үгүй бэсрэг театр руу Батзандан нүүсэн юм. Хийж бүтээх гэсэн их тэмүүлэл, бас хор шар нь энэ нүүдлийн учир шалтгаан болов.

Тэнхээ бэлэглэсэн алга ташилт

1991 онд байгуулагдсан бэсрэг театрыг бэрхшээл угтсан юм. Бүх юм ховор. Өдөр тутмын хувцсаа тайзны гоёл болгоно. Жижиг хэрэглэлдээ гэрийнхээ сав суулгыг ашиглана. Аялан тоглолтоор их явж гэмээ нь театр амьдардаг. Тэгтэл тэднийг шатахуунгүй, гэрэлгүй сум угтана. Унаа тэрэг гуйна. Урлагийн нүүрээр шатахуун цохуулна. Жүжгийн үеэр тог унтрахад жүжигчид яриан дундуураа лаагаа асаагаад л үзэгдлээ үргэлжлүүлнэ. Хүмүүс жүжигт нь тог унтарч лаа асаахыг төлөвлөсөн мэтээр ойлгоно.
Сумуудын гуанз, буудал нь хувьчлалын шуурганд өртөөд оргүй болчихсон. Уртын дууны буянд богино ходоодоо бошийлгох өдөр олон. “Уртын дуучинтай байхад, ямар ч айлд ороход айх юмгүй” гэж жүжигчид наадам наргиа болно.
Сумын овгорууд их түвэг удна. Гавьяат Банзрагчийг хүртэл зодчихож байсан улстай харьцах гэдэг хүнд. Яваандаа овгоруудын аргыг олох болов. Суманд орж ирмэгцээ “Танай сумын овгор хэн бэ?” гэж асууж сураглаж байгаад, шууд л овгорын гэрт нь буучихна. Өөртэй нь хүний ёсоор харьцаж, өөрийг нь гээд хүрээд ирж байгаа болохоор овгор бас тэдэнтэй хүн шиг харьцаж, хамгаалалтдаа авч, айх аюулгүй болно.
Алтайн их уулсыг цас дарж, зам даваа хаагдаад байхад Говь-Алтай аймгийн Цогт сум Дөтийн даваагаар арайхийн давж явсан жолооч нь “Би яах гэж та нартай явав даа” гээд, уйлж байсан гэдэг. Өдөржин цас ухаж үйл тамаа эдэлсэн жолооч арга байж уу. Бэсрэг театрын жүжигчид холын аян, өдөр хоногийн уртад ижил дасал болсон жолооч бор залуугаа аргадах гэж ихэд сандарч байв.
Хэдий ядарч зүдэрч яваа ч, үзэгчдийн нижигнэсэн алга ташилт тэдэнд цасанд боогдсон давааг давж, дараагийн сум руу нүүх тэнхээг өгнө. Нүүдэл өдөр ирэх бүр газар ахисаар.

Дүнкүгээс Сталин хүртэл

Бэсрэг театр 10 жилийн ойгоо тэмдэглэж, хамтран тоглож, хатуу хөтүү бүхнийг хамт туулсан гэргий, бэсрэг театрын бүжигчин Оюунтунгалагийнхаа тайлан тоглолтыг Ховд хотод хийлээ. Дараа нь нийслэлийг зорив. Улаанбаатар телевизэд ирж, кино албаны дуу оруулагч жүжигчнээр ажиллаж эхэллээ. Урлагийн тайзан дээрх бас нэгэн нүүдэл нь энэ болсон юм.
Тэр 4000 кинонд дуу оруулаад байна. Солонгосын “Тэ Жан Гүм”-ийн Дүнкүгээс эхлээд Генерал Исмус Сталин хүртэл түүний хоолойгоор ярьжээ. Нэг киноны 5 дүрд зэрэг дуу оруулах энүүхэнд. Дуу оруулж буй дүрүүдээс нь гурав нь нэг дор хоорондоо ярих нь таарна. Тэр бүрийг ажралгүй дүрүүдээ бие биенээс нь салгаж дуугарна гэдэг жүжигчнээс их ур чадвар нэхдэг. Түүнийг хүмүүс тослог сайхан хоолойтой гэдэг. Багадаа тенор хоолойгоор дуу дуулж явсан уу гэхээс эр хадуун хоолойгоор кинонд дуу оруулна гэж зүүдлээ ч үгүй явж.
2006 онд тэрээр Ариунхүслэн найруулагчтай хамтран Чадраабалын Лодойдамбын “Тунгалаг Тамир” романыг радиод уншиж, MP-3 CD гаргасан юм. Энэ бүтээлийг өгүүлэхүйн урлагийн томчууд өндөр үнэлдэг. Гавьяат жүжигчин Равдан гуай “Уг бүтээл бол, өгүүлэхүйн урлагийн түүхэнд тэмдэглэгдэх үйл явдал” хэмээн үнэлсэн байдаг.
Цэдэнгийн Батзандан хэмээх энэ уран бүтээлчийн нүүдэл дуусаагүй. Тэрээр тивийн энтэй урын сангаа бодолдоо ачаалан улам өөдөө тэмүүлэн, нүүсээр явна.



















Жич: Ц.Батзандангийн "Тивийг ачаалсан нүүдэл" хэмээх CD хэвлэлтэд бэлэн болчихоод байна. Миний бие уг CD-ний хавсралт номд орж буй хөргийг бичсэн маань энэ юм аа.
Урлагт ээлтэй та бүхнийг энэ уран бүтээлийг ивээн тэтгэж хамтран ажиллахыг энэ дашрамд урьж байгаа юм шүү.

Monday, July 21, 2008

ТИВИЙГ АЧААЛСАН НҮҮДЭЛ

/хөрөг/

Уншигч авхай та, Батзандан гэхээр иргэний хөдөлгөөний Батзандан гэж бодож, цухалдавзай. UBS телевизийн кинонд дуу оруулдаг жүжигчин Батзандангийн хөрөг юм шүү. Агуу их Лодойдамбын "Тунгалаг Тамир" романыг уншиж МР-3 CD болгон, олны хүртээл болгосон эл жүжигчнийг та бүхэн дуу хоолойгоор нь мэдэх биз ээ.

Мангастай учирсан нь
Хот руу сургуульд явна гэхээс сэтгэл догдлоно. Хотын тухай хүмүүсийн яриа аймшигтай. Тэр үед “Тоншуул” сэтгүүлд Рейган гэж мангас байдаг тухай бичдэг байсны адил юм ярина. Дээрэмчин, тонуулчинтай, тэд нар нь хөдөөний хүнийг анддаггүй, мөнгө татдаг, зодож нүддэг, айлгадаг чичрээдэг тухай л ярьцгаана. Очоод яаж амьд явна даа л гэж бодогдоно.
Харин хотод ирээд өнөөх дээрэмчидтэй азаар нэг их олон дайралдаагүй гэдэг. Нэг өдөр ангийн андууд Сосорбарам, Оюунбат нартай айлд очихоор явав. Чихэр, жигнэмэг идчихсэн шиг, их л додигор алхаж явж. Тэдэн дотроо Сосорбарам хамгийн ганган. Костюм өмсөж, зангиа зүүсэн, хүзүүндээ гинжтэй. Яриандаа халчихсан явтал, хэдэн нөхөр өмнөөс нь ирээд “Цагаан худгийнхныг таних уу?” гэж. Оюунбат руу муухай хараад “Чи нааш ир!” гэсэн тушаал буулгалаа. Цаадах нь зориг муутай дөхлөө. Батзандан айсандаа гартаа байсан жигнэмгээ идсээр дуусгаснаа ч мэдсэнгүй. Сосорбарам гинжээ таслуулж, гоё костюмаа ялигүй ханз татуулснаар энэ уулзалт өндөрлөжээ.
Энэ явдлаас хойш хотын овгорууд гэдэг чинь бидэнтэй адилхан хүүхэд байдаг юм байна гэж үзэв. Сумын цолтойг нь ч унагачихаж байсан юм чинь, бариад авахад учир бий вий гэж бодогдоно. Хотын хүүхэд намайг арай ч хүчрэхгүй дээ гэж бардам боддог боллоо.

“Амь дүйсэн шөнө”
Жек Лондоны “Амь дүйсэн шөнө” зохиолоор оюутнууд жүжиг бэлдэж байв. Тэгтэл дүүрэг даяар тог унтарчихлаа. Байрандаа иртэл хийх юм олддоггүй. Жүжигтээ хэрэглэж байсан цэрэг хувцсаа өмсөөд, хаалганыхаа бариулыг сугалж бариад, харанхуй хонгилд гарав. Монгол хэлний ангийн оюутнуудын өрөө онгорхой байхаар нь орж явчихлаа. Цонхоор сарны гэрэл туссан байна. Зохиолынхоо баатрын хоолойгоор “Та нар яагаад гэрэл унтарсныг мэдэж байна уу?” гэж асуугаад, бариулаа буу мэт өмнөө барилаа. Нэг охин “Аа битгий маягла. Үүдний харуул л байна шүү дээ” гэж байна. “Гэрэл Улаанбаатар даяар унтарсан. Бид та нарыг бүгдийг чинь ална! Бид олуулаа” гэж бүр сүртэйгээр хэлээд, шугамын радионы утсыг суга татан унтраав. Тэгтэл нөгөө охид хоорондоо “Биш байна шүү дээ, биш байна…” хэмээн шивнэлдэж, цааш цонх руугаа хуйлраад л, биш болоод ирлээ. “Та нарын цус ханыг будна. Амьдралынхаа хамгийн сайхан юмыг бодоорой. Ээж аавтайгаа уулз. Хайртдаа баяртай гэж хэл!” гэхэд охид бүгд амьсгалах ч сөгөөгүй болов. “За бодсон уу? Одоо хамгийн наана байгаа хүнийг буудна!” гэсний дараа тэр охин “Ээ, ээ, ээ” гэж байснаа муужран унав. Дараагийн охин ч мөн адил уналаа. Тэгмэгц л хэргийн эзэн гараад зугтаачихлаа.
Байранд бөөн үймээн болох нь тэр. Түргэн тусламж, байрын зөвлөлийн дарга хоёр зэрэг ирлээ. Буутай хүн орж ирсэн гэхийг сонссон хүүхдүүд айдаст автав. Тэгтэл тэдний дундаас нэг оюутан “Хөөе, түрүүн Батзандан л хүн айлгаад яваад байсан шүү дээ” гэлээ.
Охид уйлалдаад тайвширдаггүй. Цэрэг хувцсаа буцааж өмсөөд, бариулаа барьж ирж байгаад, үгээ нэг бүрчлэн давтаж үзүүлсний дараа ч охид итгэхгүй л байлаа. “Худлаа, шал ондоо дуутай хүн байсан шүү дээ” гээд л уйлалдаад байх нь тэр!
Сүүлд нь асууж үзэхэд тэнд байсан бүх хүүхдэд “Цонхоор үсэрье. Хэмхрээд ч гэсэн амьд үлдье” гэсэн бодол нэгэн зэрэг орж ирсэн байдаг. Энэ явдал тоглоом биш болж мэдэх байсан нь тэр. Хаалганы бариул сарны гэрэлд гялалзаад яг бууны ам шиг харагдаж, шугамын радиогоор явж байсан Зангад гуайн дуу гэнэт тасрахад охидод бүх холбоо тэр аяараа тасарчих шиг санагдсан аж.
Дараа нь тэр охидын ээж аавыг нь иржээ гэж сонсохоороо нуугдаж зугтах хэцүү ажилтай болж, зүдрэв. “Амь дүйсэн шөнө”-ийг бусдад мэдрүүлснийхээ шанд өөрөө орон доогуур амь дүйн хэвтэх болов.

“Бригадын дарга”
Баян-Өлгий аймгийн Дэлүүн сумын нэгэн айл хүндэт зочдыг дайлж байна. Яавч эвэртэн туурайтны шинжгүй жижигхэн бор залууг “Бригадын дарга та, дээшээ” хэмээн хүндэлж, зочдын магнайд суулгалаа. Хамгийн хүндтэй зочны идээ болох казыг гэрийн эзэн түүнд өргөн барив. Жинхэнэ бригадын дарга бус “Хөдөө нутгийн бэр” жүжгийн бригадын дарга Гомбод тоглосон хүү айлд дайлуулж байгаа нь энэ байлаа.
Ховд аймгийн хөгжимт драмын театрынхан шинэ хүнээ ихэд хүндэтгэж угтсан байдаг. Будаг нь ханхалсан шинэ жүжигчинг “Хөдөө нутгийн бэр” жүжгийн туслах найруулагчаар томилсон нь Батзанданг тийнхүү бригадын дарга болгосон аж. Ховдын театрынхан ид бүтээн туурвиж, “Далан худалч” жүжгээрээ улс даяар гайхагдаж байсан үе тул “бригадын дарга” энд ихийг сурч, ихийг мэдэрсэн байдаг.
1984 он ирж, цэрэгт татагдлаа. Карантин дээр байхад нь Эрдэнэтийн 110 дугаар ангийн офицер Сампилдондов ирж, Батзанданг авч явлаа. Урлагийн мэргэжилтэй хүн хайсаар байж олсон нь тэр байв. Эрдэнэтийн цэргийн ангийн улаан буланд “Хөдөө нутгийн бэр”, “Болор толь”-ийг найруулж тавилаа. Нөгөөх бригадын даргадаа өөрөө тоглосон хэвээр. Багш нараасаа хол, өөрийн мэдлээр ажиллана гэдэг сайхан ч юм шиг санагдаж байсан гэдэг. Эрдэнэтийн “Алтан цамхаг” театрын тоглолтыг анги бүрэлдэхүүн ирж үнэгүй үзнэ. Энэ театр нь Соёлын яамны “Ардын театр” гэрчилгээ автлаа мандаж байв.
Армид байхад нь золгүй учрал тохиож, “Тоосой хээр чинь үхлээ гэсэн захидал” ирэв. Тэрээр үнэхээр тэсч чадалгүй уйлсан гэдэг. Гай үүгээр дууссангүй савлуураас эвгүй бууж, астмалит өвчтэй болов. Ангийн найз Сосорбарам нь гэргий Нинжтэйгээ хамт Батзанданг асарч, гэртээ байлгаж, их тус болж байж. “Эмнэлгээс үүрч гаргаж байсныг нь хэзээ ч мартахгүй” гэж тэр ярьдаг.

/Үргэлжлэл бий/

Tuesday, July 15, 2008

Блогийнхон нэгдэж нийгэмд зүтгэнэ

“Амараа чи блог бичээч” гэж надад нэг нөхөр хэлэхэд нь “блог гэж юу юм болоо?” гэж дотроо бодсон ч, чухам юу болохыг нь асуухаас нэрэлхээд өнгөрч байсан минь саяхан. Яг үнэнийг хэлэхэд “бичлэгийн нэг төрөл зүйл гарч ирсэн юм болов уу, фельетонорхуу юм болохоор нь надад найз минь санал болгож байгаа юм байх даа” гэж ч бодож үзэж билээ. Хэд хоногийн дараа учир мэдэх хүн дээр очоод сонин хачин солиу гажууг хүүрнэх зуураа аажим аажмаар энэ сэдэв рүү залсаар байгаад, блог гэдэг юмны тухай үг алдуулаад, “харин тийм, нөгөө юу” гэж цааш нь ахиулсаар байгаад, РС рүү нь очиж, блог гэж чухам юу болохыг биетээр нь харж билээ. Тэгээд яасан гээч? МТҮП-ийн 00-руу давхиж ороод өөрийгөө шоолон түсхийтэл инээж аваад буцаад өрөө рүү нь төв царайлан алхаж орж байж. Тэр учир мэдэх эрхэм маань Буянцогтоо.
Блог хэмээх энэ дэвшлийн ачаар би хоёрхон жилийн дотор маш олон хүнд уран бүтээлээ хүргэж дөнгөжээ. Олон сайн анд нөхөртэй болсон. Зуун төгрөгтэй бол микронд суугаад хоёрхон буудал л яваад, чарлаачид нь өшиглүүлээд буухаас өөр аргаүй болно. Зуун нөхөртэй бол дэлхийг зуун зургаа тойрох энүүхэнд.
Хүүе энэ чинь хадуураад давхичихжээ.
За энэ олон зуун анд нөхөд хүчээ нэгтгэж, нийгэмд хэрэгтэй үйл хэрэг бүтээхээр зорьж “Монголын блогийн холбоо”-г байгуулж байна. Энэ холбооны анхны хурал 7 дугаар сарын 18-ны билэгт сайн өдөр 19 цагт, Хууль зүйн үндэсний төв, Хэвлэлийн хүрээлэн хоёрын аль нэгнийх нь их танхимд болох гэж байна. Та бүхэн морилон ирмүй.

Яг хаана болохыг нь жич зарлая.

7 дугаар сарын 18-ны билэгт сайн өдрийн 18 цаг 30 минутад Хууль зүйн үндэсний төвийн 304 тоот танхимд хуралдахаар болжээ. Цааш нь дамжуулсугай.

Monday, July 7, 2008

ТИВИЙГ АЧААЛСАН НҮҮДЭЛ

/хөрөг/

Уншигч авхай та, Батзандан гэхээр иргэний хөдөлгөөний Батзандан гэж бодож, цухалдавзай. UBS телевизийн кинонд дуу оруулдаг жүжигчин Батзандангийн хөрөг юм шүү. Агуу их Лодойдамбын "Тунгалаг Тамир" романыг уншиж МР-3 CD болгон, олны хүртээл болгосон эл жүжигчнийг та бүхэн дуу хоолойгоор нь мэдэх биз ээ.

Өрөмний дуурь
Намарт тэднийх голдуу Хар-Ус нуурын хөвөө Лүнгийн хоолойн орчимд нутаглана. Ховд нутгийнхан Хар-Ус нуурыг далай гэнэ. Зун болохоор далайн хавь нөхцөлгүй хална. Ялаа шумуул нь хүн байж суухын аргагүй. Тиймээс малчид ийшээ намарт л орж ирнэ.
Намар хоолой руу орж ирээд байх нэг өглөө Батзандан нойроо харамлан босохгүй хэвтэв. Ээж нь “Хүүе гэм, хонь бэлчээд холдчихлоо. Боохой хонь сүйдэлчихнэ!” гэж үглэж дуулан татаж чангаасан боловч нэмэр болсонгүй. Ээж нь аргаа бараад бага дүүг нь босгож хонины араас явуулжээ. Гэрийнхэн нь өглөө босоогүй хүүг шийтгэхээр шийдэв. Тогоотой шинэ өрмөө саванд уудалж далд хийгээд, “Хонинд явдаг сайн дүүд чинь хамаг өрмөө өгчихөлгүй яах вэ?” гэцгээв. Уурандаа багтрах шахсан хүү гараад харайлгачихаж. Далайн хөвөөнд очиж уураа даран жаахан суув. Усны шувууд дээгүүр нь эргэлдэн ганганалдах нь онгоц шиг том харагдана. Лүнгийн хоолойн хөлгүй ус ногоороод л. Тэгтэл гэнэт зүггүйтэх санаа ороод ирэх нь тэр! Ус авахаар гаргасан зэгсний завсар луу хөлийн мөрөө гаргаж, шууд явсаар далай руу орчихсон мэт харагдахаар болголоо. Тэгээд усанд живсэн хүний толгой мэт харагдана гэж тооцон том довон баархай олоод усанд хаялаа. Зэгсэн дотроос эргэн харвал нөгөө баархай яг л хүний толгой мэт харлаж байлаа.
…Түүний мөрийг тэмээнд сав тохоод, ус авахаар ирж явсан эгч нь түрүүлж олж харав. Айсандаа ухаангүй шахам болсон эгч нь гэр лүүгээ гүйхээрээ очоод “Цаад Батзандан чинь усанд үйгээд үхчихэж!” гээд, орь дуу болов. Тэднийхэн сандралдаж, дэмий л эрэг рүү гүйн ирцгээж мөрийг үзэж, “Батзандаа-аан!” хэмээн дуудаж, сүйд болцгоож, ээж нь ухаан алдан унаж байв. Ийм шидийн юм сэдэж дөнгөдөг нь түүний хожим сэтгэлгээ сайтай жүжигчин найруулагч болж чадах юм аа гэдгийг харуулаад байсан хэрэг гэж түүний найзууд ярьдаг.

“Өвчин” авчирсан зуслангийн найз
Ховдын төвийн арван жилийн сургуулийн урлагийн үзлэгт “Хэрлэн”-г дуулж томров. Үзэгч хонь гуай нарын өмнө дуулж явснаа бодвол “шат ахиж тушаал” дэвшиж, аймгийн төвийн сургуулийн тайз руу нүүсэн нь энэ байлаа.
Удалгүй бас нэг уралдаанд өөр дуу дууллаа. Батзандангийн ангид боловсролтой сэхээтний хүүхэд олон. Ганболд, Төмөр-Очир, Батаа, Хүрэлбаатар гээд хүүхдүүд бусдыгаа удирдан шог гараа, жүжигчилсэн тоглолтууд хийнэ. Харин хонин сүргийн театрын дуучинд маань энэ бүхэн тэс өөр ертөнцөд ороод ирчихсэн мэт хачин чамин этгээд мэдрэмжийг буй болгоно. Жүжиг гэдэг чинь гоё юм аа гэж бодоод л тэдний тоглолтыг үзээд л явдаг байлаа.
1978 онд, аравдугаар ангид байхад нь “Зуслангийн найзууд” кино гарч их содон дурсамж үлдээсэн байдаг. Хүүхдүүд энэ киног хэд дахин үзэж, баатруудаар нь бахархав. Кино гарсан өдрөөс эхлээд Батзандан жүжигчний мэргэжлээр “өвдлөө”. Ямар азтай хүүхдүүд ингээд кинонд тоглочихдог байна аа хэмээн бодогдож, өөрийгөө тэр хүүхдүүдийн оронд кинонд тоглож байгаагаар төсөөлөн мөрөөдөж, нойр хоолоо умартав.

Тархин доторх кино
Уран зохиолыг Шоовдой багш нь сайхан заана. “Тэхийн зогсоол”, “Сэгс цагаан богд”-ийг цээжлүүлнэ. Зохиолын яруу тансгийг тэр үедээ нэг их сүрхий мэдээгүй ч, хожмоо уран зохиолыг унших мэдрэмж бий болох суурь дэвсгэр болсон гэж тэр хэлдэг.
Бямбажав гэгч багш цөөхөн хоног уран зохиолын хичээл орохдоо хүүхдүүдийг бишрүүлчихэв. Зохиол ярина гэж үнэхээр ургуулна. Тархин дотор “кино гарч”, дүрүүд нь нүдний өмнө тодрон гарч ирнэ. Хүүхдүүд амьсгаа даран чагнана. “Чеховын “Дугтуйтай хүн”-ийг ярьж байсан нь одоо ч нүдэнд илхэн” гэж Батзандангийн ангийн найз, одоо дуучин болсон Төмөр-Очир нь хэлдэг.
“Шүхэрч Буниа”, “Хоньчин Найдан”-г нулимс дуслуулан уншина. Малчны хүүхэд болохоор ахуй нь дэндүү ойр. Гэрээ санахаараа өнөө номоо бариад авна. “Хос тогоруу” зохиолоос нутгийнх нь дэрс шанд, сэмжин үүлтэй хөх тэнгэр, тогорууны үүр, өндөг гээд л бүх зүйл харагдана. Хөдөө байгальтай ойр өссөн болохоор ийм ном сэтгэлд дотно.

Жолоочтой, том дарга
Кинонд тоглодог хүн болох юмсан гэж нууцхан мөрөөдөөд явж байтал нь нэг азтай учрал тохиов. Зөвлөлтийн мэргэжилтэн Гончаров, театр судлаач Дашдондог нар Ховд аймагт буув. Кино драмын ангид хүүхэд шалгаруулж авах гэнэ гэх сураг аймгаар тарж, хүүхдүүд хоорондоо сонин болгон ярьж, дотроо битүүхэн догдолцгоов. Өнөөх жүжиг ший тоглодог хүүхдүүд бүгдээрээ шалгуулахаар дараалалд зогслоо. Баярлах найруулагч хүүхдүүдэд этюд судалбар гэж ийм юм байдаг, яаж хийдэг вэ гэхчлэн зааж, өөрсдөөр нь тоглуулж, чиг өгсний дагуу нь бэлдээд, шалгалтад орж явчихлаа. Хөдөөний хүүгийн бэлдсэн этюд хорооны хүүхдийнхээс тэс өөр болж багш нарын анхаарлыг татав. Жижигхэн бор хүүгийн дотор асах авьяасыг тэр том хүмүүсийн гярхай нүд хажуугаараа өнгөрөөчихөөгүй нь энэ байлаа.
Шалгалтад тэнцээд, Багшийн дээд сургуулийн кино драмын анги авчих нь тэр! Хичээл тарах яагаа ч үгүй, дөрвөн сарын 17-н байсан болохоор түүнээс хойш багш нар бараг л зөнгөөр нь дүн тавиад өгчихдөг болов. Шавь нь ийм хүндтэй сургуульд явах болчихоор, хэн хөлөөс нь чангаахыг бодох вэ дээ.
Батзандангийн амьдрал сайхнаар шийдэгдэх болсонд сургууль даяараа баярлана. Ангийн багш Бямбацэрэн нь мотоциклдоо сундалдан нааш цааш давхиж бичиг баримтыг нь бүрдүүлж байлаа. “Чи жолоочтой, том дарга болжээ, багшийн араар гэдийж суугаад явж байгаа чинь яг дарга аа, дарга!” гэж түүнийг найзууд нь цаашлуулна. Тэгж байтал уралдаант шалгалт ирчихлээ. Шалгалтын зохион байгуулагчид түүнтэй ижил кино драмын анги авсан Оюунчимэгтэй хамт суулгачихлаа. Ижил хуваарьтай болохоор шалгалтын комиссынхон өрсөлдөгчид гэж эндүүрсэн хэрэг. Сургуулиа авчихсан байсан хоёр найз найрамдалтай. Нэгнийхээ бичсэн рүү харж, зарим асуултыг нь нийлж хийсээр шалгалтаа давчих нь тэр.

Жич: Зураг дээр "Тэргүүний сургач" гэчихжээ, тэр үедээ тэгж бичдэг байсан юм уу, гэтэл "ариал мон" фонт ч харагдаад байх шиг. Юу ч гэсэн "Тэргүүний сурагч" гэж залруулж уншина уу?

/үргэлжлэл бий/

Saturday, July 5, 2008

ТИВИЙГ АЧААЛСАН НҮҮДЭЛ

/хөрөг/

Уншигч авхай та, Батзандан гэхээр иргэний хөдөлгөөний Батзандан гэж бодож, нэрвтвүүзэй. UBS телевизийн кинонд дуу оруулдаг жүжигчин Батзандангийн хөрөг юм шүү. Агуу их Лодойдамбын "Тунгалаг Тамир" романыг уншиж МР-3 CD болгон, олны хүртээл болгосон эл жүжигчнийг та бүхэн дуу хоолойгоор нь мэдэх биз ээ.


Хачин үзэгчтэй дуучин
Батзандангийн аав Цэдэн гуайнх Жаргалантхайрхан ууланд гарч зусаад, намарт бэл рүү уруудаж, голд орж ирнэ. Мал нь Алтайн уулсын сэрүүн хярыг санаж буцаж гүйх гээд тогтохгүй тул аав хүү хоёр хотныхоо захад хонио манаж, гадаа унтана. Бас болоогүй, хонио бэлчээгээд алдчихаас сэргийлж, ямаа барьж хотны захад уяна. Хонь бэлчихэд уяатай ямаа ижлийнхээ хойноос майлж аав хүү хоёрыг сэрээж, нэг ёсны дохио болдог учраас тэр. Тийм л нэгэн намрын өглөө ямаа майлав. Аав нь босч хониныхоо хойноос явахыг, бас нүүр лүү гэгээ тусч байгааг хүү бүүр түүрхэн мэдсэн ч, нойрондоо дийлдэн буцаж унтав. Тэгтэл аавынх нь асаалттай орхисон хүлээн авагчаар “Тэнгэрт түгсэн оддын тэртээд…” хэмээн Цэрэндолгор гавьяатын сайхан дуу явж эхэллээ. Хүү зүүдлэв. Ээж нь нэг их дэгжин хувцас өмсчихсөн Цэрэндолгор гавьяатын хоолойгоор дуулж сууна. Нэг хартал ээж нь биш, эгч нь мөнгөн даруулга, оюу сувдан шигтгээ гялбуулан байна. Зүүдлээд байна уу даа, гэж хүү зүүдэн дотроо бодно. Тэгсэн хэрнээ сэрж чадахгүй. Ээж, эгчийнх нь хоолойн сайхан, хувцасны гоё чаминг үгээр хэлэхийн аргагүй.
Ийнхүү зүүд нойрноос нь хүртэл хүлээн авагч уяатай. Хүү орон дотроо ч, зэлэн дээрээ ч, хонины бэлчээрт ч хүлээн авагчаасаа салахгүй. Оросоо, Банзрагч, Зангад, Цэрэндолгор гээд сор болсон суутнуудын дуу байнга явна. Эд нар шиг мундаг дуучин болох юмсан гэж мөрөөднө. Хонины хишигтэй өдрөө бэлчээрт очоод хоолойныхоо чадлаар дуулдаг байлаа. Алтайн уулсын хормойг эмжсэн хөх чулууд тайз нь болно. Хөхрөн суваргалах Жаргалантхайрхан уул нь хөвөн цагаан үүл, элин халих шувуудтайгаа тайзны арын амьд засал болно. Үзэгчдийн хувьд л жаахан тиймхэн. Хонин сүрэг нь үзэгч болох агаад дуу эхэлмэгц толгой өндийлгөн сонсмор аядаж байснаа удалгүй ногоогоо зулгаагаад таг болчихно. “Тэр үеийн миний хэр дуучин явсан тухай хонь мал, унаж явсан морь минь л их юм ярих байх даа” гээд Батзандан инээдэг.
Тэрээр зүүд мөрөөдөлдөө урлаг руу нүүж эхэлсэн хүн.

Өмхий ногоо
Аав нь морь уяна. Албан бичигт Жидхүүгийн Цэдэн гэж явдаг ч нутгийнхан Цэдэн адиа гэж авгайлна. Харин тэдний сумдаа түрүүлж байсан, айргийн таваас буудаггүй хурдан ажнайг “Тоосой хээр” гэж шагшицгаана.
Батзандан өглөө эрт “Миний хүү мориндоо яваарай” гэх дуунаар сэрнэ. Морьдоо харахаас л хайр хүрээд байх учир услах хоорондоо хөтөлж аваачаад сэмхэн идүүлнэ. Аавынхаа хөлс хөдөлмөр болж байж тааруулж буй уяа сойлгыг эвдэж байна гэдгээ жаахан хүү ухаарахгүй. Уяанд өлдөөд адайр болчихсон морио эвий минь гээд илэх гэж байгаад толгойноосоо хазуулж ч үзэж байв.
1967 оны намар, хар багаасаа мал маллах, хурдны морь унах эрдэмд суралцсан хөдөөний бор хүү бас өөр эрдэм байдгийг биеэрээ мэдрэхээр сумын төв орлоо. Аав нь байранд оруулж өгөөд явахдаа “За хүү минь хоолоо л үлдээж болдоггүй юм шүү” гэж захиад явав. Хүүгээ өлсөнө гэж бодсоноос тэр. Гэтэл таван минутын дараа л ногоотой хоол гээч юмны барааг харав. Манжингийн муухай үнэртэйг яана! Шар будаатай, манжинтай шөл яаж хүчлээд ч хоолойгоор давсангүй. “Аавд очоод хэлээд өгөөч” гэж хамт сургуульд ирсэн бүл ах Жамсрангаа гуйлаа.
Аз болоход аав нь арай буцчихаагүй дэлгүүрт байжээ. Цэдэн адиа хүү дээрээ ирээд, “Хүүе, гэдэс гүзээ чинь өвдөнө. Наад юмаа асга!” гэж санд мэнд хэлж байв.
Мал ахуйдаа санаа зовж байвч, аав нь хүүдээ хоргодлоо. Хоёул сумын дэлгүүрээр орж жаал боов чихэр цуглуулсны эцэст аргагүй хагацах боллоо. Батзандангийн нулимс өөрийн эрхгүй гарч байна.
-Миний хүү яагаав?
-Зүгээр ээ.
-Тэгээд яагаад нүдээ арчаад байна аа?
-Шороо ороод оо.., гэсэн яриа аав хүү хоёрын хооронд боллоо. Хоёулаа бие биенээсээ холдож чадахгүй, азнаж азнаж аав нь нэг юм мордов. Тэгсээр тэгсээр нэг жил сургууль завсардаж ч үзэв. Дараа жил нь харин овоо гайгүй, хэд хэдэн найз олж, өнөөх өмхий ногоог бага багаар идчихтэйгээ болж, ер нь дасах шинж орсон гэдэг.

/үргэлжлэл бий/
 

Copyright 2007 All Right Reserved. shine-on design by Nurudin Jauhari. and Published on Free Templates