НҮХНИЙ ХОРХОЙ

/фельетон/
Бид нүх ухахдаа гаргууд. Монголчуудын нүх малтаж байхыг хараад, шүд гүйцсэн бүдүүн бурхи атаархан шүүрс алдана. Дөчин шараар дөмөж татаад хөдөлгөөгүй ургаа хадыг монгол жаал солгой гараараа булга татаад, айл гэр, авдар шүүгээ болгон тоглодог.
Хаврын урь унаж, ичигсэд хөдлөх цагаар монголчуудын ходоодны мухар дахь “нүхний хорхой” сэрнэ. Зун намаржингаа хэрүүл болж, төслийн өчнөөн төгрөгөөр өнгөлсөн талбайгаа онги татан сэндийчиж эхэлнэ. Барууны мулгуу жуулчид үүнийг ойлгохгүй “пөөх, паах” хэмээн толгой сэгсэрцгээдэг. Жон хэмээх Америкаас ирсэн ах Сүхийн талбайг гаталж Засгийн ордон хүрэх гээд шуудуунд тулчихаж. Тэр Баянзүрхийн товчоо өнгөртөл тэрэг хөлслөн давхиж нүхийг тойрсон байдаг.
Нинжа нар монгол нутгийнхаа газар шороог уушиг сархинаг болтол нүх хонгил малтан нааш цааш сүлжилддэг. Шороо л болсон юм хойно, хааяа нэг нурах нь бий. Тэгэхэд нь “CNN”-ийнхэн дэлхий даяар “Гурван монгол алт хайж байгаад нурангинд даруулж үхлээ” гээд л сүр бадруулна. Алт хайгаагүй, харин нүхний хорхой нь хөдлөөд байж сууж чадахгүй байгааг тэд ойлгохгүй. Нүхний хорхойтой хүмүүс нүхнийхээ шороонд даруулж үхнэ үү, булуулж үхнэ үү тэдэнд ямар хамаа байна аа?
Нийтийн унаанд ороод та эргэн тойрноо ажаарай. Өмнө чинь суугаа тохьтой ах суудлын бүрээс рүү долоовор хуруугаа далд ортол шаачихсан, өрөмдөх мэт холхиулж суух нь харагдана. Тэнд нэг жаал зогсоод цонхны шилийг чихруулан маажиж дотор арзагануулна. Сандал ширээ, цонх хаалга, хана туурга бүх юманд нүх байх ёстой гэж монголчууд сэтгэдгээс тийнхүү дутууг нөхөж дундуурыг гүйцээх гэж хуруу хумсаа хугалдаг.
Монголчууд хашаа хороо, хэрэм бэхлэлтдээ бөөн хөрөнгө зарж байж сайхан хаалга хийдэг. Тэгсэн хэрнээ түүгээрээ хэзээ ч орж гарахгүй. Хана хэрэмнийхээ доогуур нь газар малтан нүх гаргаад түүгээрээ мөлхөж шургална. Хашаандаа бол хаалганаасаа зайдуухан нэг банзыг хуга цохиж нүх гаргаад түүн рүүгээ гүзээгээ шалбалан зүтгэсээр орж явчихна.
Монголчууд бохирын цооногоо заавал онгорхой орхино. Онгорхой нүх энд тэндгүй харлах нь сэтгэлд өег байдаг учраас тэр. Зарим нэгэн тэнэг жуулчин хөлөө хугалчихаад, цооногийн тагийг хаасангүй гэж засгийн газартай заргалдсан удаа бий. Бохирын цооногийн тагийг заавал хаах ёстой гэсэн заалт хуулинд орох ирээдүй тун бүрхэг. Нүхний хорхойтой эрхэм гишүүд нь нүхээ харж таашаал авах гээд тийм хуулийг хэзээ ч батлахгүй шүү дээ.
Орос ах нар далан жилийн турш, хөлсөө дуслуулан байж барьж өгсөн угсармал сууцыг монголчууд цонхыг нь харлуулж хаячихаад нүх рүү шургахыг илүүд үзнэ. Нийслэлийн “доод давхарт” мянга мянган хүн байгалийн жамаараа дуртай цагтаа согтож, хүссэн мөчдөө үхэж, тааваараа тарвалзан аж төрдөг. Нүхтэй хүн нүхэндээ жаргалтай гэдэг энэ ажгуу.
Бид өнгөрсөн цагт “хөрөнгөтний нийгэм” хэмээгч хар ангал нүхэн дээгүүр харайлгаж буй цагаан морьтонг шүтэн дээдэлж, олигтой том гэсэн байшингийнхаа хананд сийлдэг байлаа. Одоо тэгтэл гэдсээ нэвт гарсан ангалаар таслагдсан хүлэг морины цээж бөгс хоёрыг шүтэх боллоо. Энэ ч их учиртай.
Хамарт хос нүх байгаагүйсэн бол хүн амьтан бүтэж үхнэ. Судас битүү юм гэхэд цус хаагуураа гүйж амьдралыг тэтгэж, хөрс сиймхийгүй юм гэхэд ургамал хаанаас нь соёолох билээ.
Монголчуудын минь “нүхний хорхой” дундаршгүй байх болтугай.