ХӨШӨӨ ЭЭЖ

Хүмүүн цадиг цувралаас

/хөрөг/

Хөшөө ээж гэхийг анх сонсоод мэл гайхдаг байж билээ. Авга ахын хүүхдүүд бүгдээрээ хөгшин ээжийг тэгж дуудна. Би чихэндээ итгэхгүй дахин лавлан чагнана. Яахын аргагүй хөшөө ээж л гээд байна.
Хөгшин ээж урд хойд хормой нь элэгдэн сэмэрч, түмэн өнгийн нөхөөс тавьсан хүрэн даалимбан тэрлэгнээс салахгүй. Монгол бахиал хэмээн хөдөөгийнхөн нэрлэдэг арзгар ултай цэрэг хар гутлыг, тэр-рр тар-рр хийлгэн чирч, эв хавгүй алхана. Энд тэндээ нугалаа гарч, түрий нь эргэсэн тэр гутал нь онгож гандаад, хог дээр хаясан гутлаас ялгаагүй харагдана. Үхрийн баас, айраг цагаа наалдан хатсан түүнийгээ хөгшин ээж хэзээ ч арчиж тосолж үзээгүй. Арчаад тослоод өгье гэвэл “Бүл гэм” хэмээн үнэн голоосоо уурлаж, шувт татан авдаг. “Боль гэм” гэхийг тийнхүү яагаад ч юм “бүл гэм” гэж хэлнэ.


Намайг дөрөвдүгээр анги төгссөн жил авга ахынх Илийн Хүнхэрт зусахаар буулаа. Таван бээрийн цаана сумын төвийн ёотон цагаан, цэнхэр, ягаан барилгууд тоглоомын юм шиг жижгэрч, өнгө сүлэлдэн харагдах энэ зуслангаас айлууд сүүгээ зөөж тушаадаг байсан юм. Шинэ нутагт буугаад хоёр гурав хоноод байтал хөгшин ээж саахалтынх руу айлчин хийх боллоо. Бэргэн шинээр оёсон торгон дээл, цоо шинэ цагаан ултай савхин гутлыг хөгшин ээжид өмсүүлэх гээд ядчихлаа. Гуйж үзлээ, загнаж зандарч үзлээ. Цаадах нь буруу ишилсэн сүх мэт зөрүүдэлж, өөрийн дээлээ нэхнэ. Авга ах хөмсгөө зангидсан сууна. Бэргэний тэвчээр барагдаж,
-Муу ёр байгаа даа, гээд нулимсаа арчлаа. Гомдохоос ч биш яахав дээ. Далан хэдтэй хөгшин буурай хадам ээждээ олигтой хувцас өмсүүлдэггүй гэж нутаг усныхан хэнийг муу хэлэх вэ, мэдээж бэргэнийг л муулж таарна шүү дээ. Авга ах харин,
-Өөрөө мэдэг ээ. Тэр бахиал даалимбан тэрлэгийг нь гаргаад өг гээд цайгаа оочиллоо. Авга ахын том охин Гангаа баруун талын улаан авдраа дахин уудалж, шинэвтэр улаан даалимбан тэрлэг, ганц хоёр л өмссөнөөс хэтрээгүй бололтой тас хар бахиал гутлыг гаргаж ирэхэд хөгшийн ээжийн санаа амарч, өнөөхийг өмсөөд, тэр-рр тар-рр хийтэл алхсаар айл руу явсан даа, хөөрхий.
Тэр өдрийн маргаан үүгээр дууссангүй. Тамтаг болтлоо элэгдсэн дээл, хаях цаг нь хэдийнэ болсон бахиал гутлыг яаж ээждээ өмсүүлээд байх вэ илүү гэрт оруулж, бараан доогуур нуулаа. Саахалт Нацаг Нааяагийнд гийчин хийгээд буцаж ирсэн хөгшин ээж, хүүхдүүдэд чихрийн хувь тараагаад их л урамтай байна.
-Одоо наад шинэ дээл гутлаа өмс. Хуучин чинь хаяхаас өөр аргагүй болсон гэж учирлалаа. Авга ч хэдэн удаа хэллээ, бэргэн ч зөөлөн дуугарч эвтэйхэн гуйлаа. Гэвч хөгшин ээж тэс зөрүүдэлсээр. Сүүлдээ енгэнэтэл уйлж эхлэхэд нь миний сэтгэл хиртхийж, дотор харанхуйлж билээ.
-Аль гэм, тэр дээл гутлыг минь! Та нар яахаараа хүний үгэнд ордоггүй юм? Миний үгийг сонсдог хүн гэж байна уу? гээд л уйлсаар байлаа.
Яаж хэлээд ч ойлгохгүй өөрийнхөөрөө зүтгэх далан зургаатай ээждээ бэргэн бууж өгөхөөс өөр арга байсангүй. Орой болоход хөгшин ээж өнөөх л нөхөөс болсон тэрлэгний тамтаг, гандсан гутлын оронцогтойгоо тугал зэллэж зогссон юм. Тугал гэхээс авгын хэдэн тугал биднийг харахаараа ороолж чавхдаад, яагаад ч ойртуулахгүй. Харин хөгшин ээж,
-Өөв, өөв, хэмээн зөөлөн дуугарч, наанаас нь гутлаа чирэн алгуур ойртоход бараг л хүзүүгээ өгөх нь холгүй хөдөлгөөнгүй зогсож байгаад баригдаж, зэлнээ чагтлуулна.
Үүрээр төмөр хувин хүрд хүрдхийтэл дуугаран үнээ сааж эхлэх чимээ зэлнээс сонсогдоно. “Татаарай... Тавиарай!” гэж бэргэн хааяа чанга хэлнэ. Хөгшин ээж гутлаа тэр-рр тар-рр хийтэл чирэн, тугалаа татаж зогсдогсон. Үнээ саасны дараа зэлээ цэвэрлэж, үхрийн нойтон баас зөөж хатаана. Тэгээд хам хум унд уув уу, үгүй юу араг үүрч савар бариад, хэдэн тугалаа тавьж туугаад гарч одно. Араг дүүрэн аргал түүгээд тэр-рр тар-рр хийтэл алхсаар ирдэгсэн.
-Та бие амар сууж байгаач. Хүүхдүүд зэл цэвэрлээд, аргалаа түүчихнэ гэж бэргэн яаж хэлээд ч үгэнд орохгүй. Сурсан ажлаа хийсээр.
Долоо төгссөн жил хөгшин ээжийн тэнхээ муудсан юм байлгүй ус үүрч, аргал буулгахдаа биднээр туслуулдаг болсон юмдаг. Боль гээд байхад зөрүүдэлсээр хоёр арвын сав үүрэн худаг руу ирнэ. Ангидаа овоо чадалтайд тооцогддог би, авгын нэг ах хүү Түмэннасантай дамжилдан чүү чаамай өргөж өнөөх хоёр сав усыг нь үүрүүлнэ. Харин хөгшин ээж тэр хүнд усандаа түүртсэн шинжгүй, аанай л тэр-рр тар-рр хийтэл гутлаа чирэн алхсаар худгийн хойд дэнжээр давж оддогсон.
-Молцийхоор хоёр дөчит ус ганзагалаад ирсээн. Та боль гэж авга өдөр болгон гуйна. Хөгшин ээж тэс зөрүүдлэнэ.
Юмны учир ойлгох болсон гэж намайг тоож, бэргэн хууч хөөрнө. Хөгшин ээж зуухны баруун талд байх, өөрийн өмчний хуучин яйжиг сандалдаа суугаад, эмтэрхий шаазан аягандаа өрөмтэй дэвтээсэн боов идэж сууна. Чих хатуу тул бид хоёр юуны тухай яриад байгааг сонсохгүй, “Хөөлхий дөө, энэ мөн том болж байна шүү” хэмээн над руу харж нуухтсан нүдээрээ инээнэ.
-Хөгшин ээжид чинь ядахдаа аягыг нь солиод өгчихье гэхээр заавал аль эмтэрхий муу аяганд ууна гэж зүтгэх юм. Хадам эхээ ад үздэг гэж намайг амьтан муу хэлж байгаа даа гээд бэргэн санаа алдана.
-Чамайг ирэхийн өмнөхөн зузаан эсгий сонгоод, шинэ гудас өнгөлөөд өгсөн чинь хуучин навтсаа нэхсээр байгаад буцааж дэвсүүлсэн гэж эмэг эхийг минь надад ховлоно. Ингэж зөрүүдлээд байгаа хүнийг ачид нь ховлохгүй гээд ч яахав дээ. Хир даг болсон хуучин гудсаа дэвсээд, тэрлэгээ хошуулдан нөмрөөд унтахаар хэвтэж байдгийг нь би нүдэндээ дүрслэн бодоод санаа алдаж билээ. Маргааш нь хөгшин ээжтэй хоёулахнаа үлдээд, ярих гэж оролдсон минь санаанаас ер гардаггүй.
-Хөгшин ээж ээ!
-Өөв, хүү минь.
-Та шинэ дээл гутлаа өмсөж бай л даа. Амьтан хүн Цэднээ ахыг, бас бэргэнийг муу хэлнэ шүү дээ!
Хөгшин ээж минь сонсож байгаа шинжгүй амаа ангайж байна. Нэлээд удаан өмнөөс харж байснаа,
-Аан? гээд нуухтсан нүдээрээ инээлээ. Би дахин байдаг чадлаараа чихэнд нь өнөөх үгээ хашгирлаа. Хөгшин ээж минь энэ үгний учрыг яагаад ч ухаж ойлгохгүй байгаа шинжтэй над руу харж, нүдээрээ инээснээ,
-Хөөлхий дөө! гэж билээ.
Дээд сургуульд орсны хоёр дахь зунаа би хамгийн сүүлчийн удаа хөгшин ээжийг харсан. Хоёр жилийн цэргийн албанаас халагдсан үеэл ах Түмэннасантай би шуудангийн тэргээр цуг буулаа. Хөгшин ээж Түмэннасанг тэвэрч аваад асгартал уйллаа. Удаан гэгч уйлахад нь гэрт байсан хүмүүс бүгд чимээгүй болж, өрөвдөн харж байсан. Хайртай ач нь цэрэгт яваад алга болчихсон хоёр жил түүнд магадгүй хорин жил шиг удаан өнгөрөө биз дээ. Хөөрхий минь тэнхээ нь муудаад, өглөө тугал татахаас эхэлдэг өнөөх ажлуудаа хүчрэхээ байснаа яриад, аяганд дэвтээсэн нойтон боовоо хүлхээд сууж байж билээ. Тэр жилээс хойш би дадлага, энэ тэр гээд авгынд очилгүй тав зургаан жил болсон. Аав ээж хоёрыг яваад очихоор хөгшин ээж минь нуухтай нүдээрээ инээдэг.
-Хүү цэрэгт явсан уу?
-Тийм ээ.
-Ирэх болоогүй юу?
-Болоогүй ээ гэх яриа болдог байсан гэдэг. Сургуульд сурдаг, зуны амралтаараа очих боломжтой ч хот хүрээ хэсээд алга болчихдог хүүгээ ингэж л хэлэхгүй бол золгосонгүй гэж гомдох байсан учраас л тэр байх. Намайг Оросод явж байхад хөгшин ээж минь бурхан болж билээ. Дөрөв таван жил болоход зав гаргаад, очоод золгочих минь яав даа гэж би одоо харуусдаг.
Хүрээлэн буй хүн зон өөрийнх тухай юу бодож, юу ярьж байгааг хөөрхий хөгшин ээж минь яаж ойлгохов дээ. Түүний үед хатан хүн л торгон дээл, савхин гутал өмсдөг байсан. Их үнэтэй чамин зүйлийг эдэлж хэрэглэвэл хүүгийнхээ хайран мөнгийг үрэн таран хийчихнэ гэж айгаа биз. Чухам ийм л учраас зөрүүдэлж, тэмээний утас тэвнэнд сүвлээд, тамтаг болсон дээлэн дээрээ тэс өөр өнгийн даавууны өөдсөөр нөхөөс тавьж, навтас болсон гудсан дээр хажуулж, эмтэрхий аяганд хусам долоодог байсан. Ямар сайндаа л гэрээр дүүрэн гийчид ирээд байхад айлын хүүхдийн шээсэн дээрээ унагасан тал боорцгийг авч үмхэж бэрийнхээ нүүрийг түлж байхав дээ, хөөрхий.
Үхтэл үр харам гэдэг. Хөгшин ээж минь үхэн үхтлээ үрийнхээ ариун цагаан хөдөлмөрийн шимийг өөрөөсөө харамласан. Энэ хүний өгөөмөр сэтгэл мулгуу ач миний оюун бодолд асар том гэрэлт хөшөө болон үлдэж дээ. Хөгшин ээж гэх үгийг авгын хүүхдүүд түргэн хэлээд байгаа нь “Хөшөө ээж” гэж сонсогдож байгааг би сүүлд мэдсэн. Хөгшин ээж минь бурханы орондоо хөшөө мэт амгалан залраад, нуухтай нүдээрээ инээж л суугаа даа.