НАЙРАГЧИЙН ХАЙР

/егөөдөл/
Би судлаач хүн л дээ. Наян жилийн турш шүлэгч найрагчдын хайрын хандлагыг дагнан судалж байна.
Уншаад байтал, “Халиун согоо шиг хөөрхөн чамдаа Хангайн буга шиг би чинь ирлээ... Марал буга шиг чамайгаа...” гэхчлэн бүсгүй хүнийг эм хүйсийн бугатай зүйрлүүлсэн шүлэг найраг тун олон юм. Сайхан бүсгүйг согоо хэмээн магтлаа гээд бод доо. Бүсгүйн сайхныг магтах гээ юу, эсвэл согоог сайхан гэх гээд байна уу? Захын нэг муу согоо хамгийн гоо амрагаас нь илүү царайлаг санагдаад байгаа учраас, амраг минь согоо ч байсан болоосой гэж найрагч харууссан байна. Найрагчид эмэгчин бугыг гуа сайхны дээд хэмээн шүтдэг, түүнд бүсгүй хүнээс илүү хайртай байх нь.
“Моторын дуу” киноны Даржааг санацгаая. Ханан дээр хадсан галбир гуа эмэгтэйн зургийг хараад “Намрын шаргачин шиг сайхан амьтан аа!” хэмээн дуу алддаг. Яг үүн шиг бүсгүй хүний гоо сайхныг намрын шаргачингаар зүйрлэн илэрхийлсэн шүлэг зохиол бас л цөөнгүй. Тэд намрын тарган шаргачингийн гуя хасыг хараад гижиг нь хүрч, тэсч ядан тэчъяаддаг гэсэн үг. Зохиолчдын жин дарах хэсэг нь эмэгчин зээрэнд унаж тусдаг болж таарах нь.
Чононгоо хэмээх дууг цэцэрлэгийн мөлхөө ангийн багачуудаас эхлээд, тэтгэврийн суугаа дамжааны өтгөс уяран сонсож байна. Энэ дууг зохиогч нь хатагтай чонод яалт ч үгүй ухаан алдан дурлажээ. Хамгийн ялдам энхрий эмэгтэй түүнд гичий чонын үзэсгэлэн гоог санагдуулж байна шүү дээ.
Амьдралд тар түрхийх явдал байлгүй яахав. Амрагаа матартай зүйрлэн сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлэх яруу найрагч мэр сэр байдаг. Хэрэг дээрээ тэд матрыг боддог гэдгээ өөрийн мэдэлгүй илчилжээ. Манай яруу найрагчдаас хар тивд очиж матарт бариулж нас нөгчсөн дуулдвал, хөөрхий, хайр сэтгэлдээ шатаад гүйж очсоныг цаад тэнэг эм матар нь ойлгосонгүй гэж бодоорой. Харь улсын матар монгол хэл мэдэхгүй шүү дээ, чааваас.
“Хун цэн шиг бүсгүйтэй Хуртай зунаар учирлаа” хэмээн нэгэн яруу найрагч дуу алджээ. Яасан овсгоотой, цог зальтай эр вэ? Тэнгэрийн жигүүртнийг газарт унатал нь хошгируулсан байна! Энэ баримт яруу найрагчид хурмастад цойлж, жигүүртэнд хайраа илчилдэг болохыг нотолж байна. Гэтэл энэ юу ч биш аж.
Бас нэгэн шүлэгт “Дэнгийн эрвээхэй шиг тогтворгүй Дэндүү хөнгөмсөг бүсгүй чи...” гэсэн нь бий. Энэ баримт судлаачдын толгойг олон жилийн турш эргүүлж байгаа. Найрагч эрвээхэй хоёр хэрхэн яаж биенээ таалах вэ? Найрагчдын бие эрхтэн хэт жижгэрч байна уу, эсвэл эсрэгээрээ эрвээхэйн бие хаа аварга том болоод байна уу? Учрыг олох тун ярвигтай. Ийнхүү найрагч эрвээхэйд хайртай болохыг баталсан нь шинжлэх ухаанд томоохон нээлт болсон юм.
“Учиг сүвлэх сүмбэн хуруу Уянга өргөх лимбэн хуруу” гэх найргийн мөрүүд юуг өгүүлнэ вэ? Амьтай голтой хүний хурууг хөх төмөр, хөндий модоор орлуулна гэсэн үг. Энгийн эрчүүд энхрий ялдам хуруугаар илбүүлж таалуулан хайраа илчилдэг байхад, найрагч эрчүүд хурдан бууны сүмбэ, хулсаар цоргисон лимбэ хоёроор маажуулан уярдаг болж таарах нь, ээ бүү үзэгд! Араатан жигүүртэн яая гэх вэ, эд хогшилд хайр сэтгэлтэй болох гэдэг чинь юу гэсэн үг вэ?
Тэднийг харсан сайхан бүсгүй болгондоо дурладаг, хүүхэмсэг гэлцдэг. Энэ бүх яриа шинжлэх ухааны үүднээс няцаагдаж байна. Найрагчид хүүхэмсэг биш, согоосог, шаргачинсаг, гичийсэг, матарсаг, хунсаг, эрвээхэйсэг, түүгээр ч барахгүй сүмбэсэг, лимбэсэг хүмүүс ажээ.