ХӨРӨНГӨ

(шог өгүүллэг)
Дэлгүүрт хулгай орчих вий гэхээс гозон Нанзаагийн нойр хүрсэнгүй. Үүрээр жаахан зуур дугхиймээр аядсан боловч дэлгүүрийнхээ хаалгыг түгжихээ мартчихаж гэж хар дараад муухай орилон босч ирэв. Орилох дуунд цочиж сэрсэн эхнэр нь Нанзааг эргүү маанагаар дуудлаа. Зүтгэсээр чүдэнз зурвал тав хагас болж байна.
-Юугаа гөлрөөд суучихав аа, унтаач гэх авгайнх нь уцаартай үг Нанзаагийн чихний хажуугаар өнгөрөхөд тэр ухасхийн хувцаслаад гарч харайлаа. Дэлгүүрийнхээ үүдэнд яаран ирээд хаалга цонх, цоож цуургаа гар чийдэн тусган нэгд нэгэнгүй шалгаж үзэв. Том хар цоожийг баруун тийш, жижиг цагаан цоожийг зүүн тийш ялимгүй хазайлгаж орхисон нь огт хөдлөөгүй, хаалганы даруулга зузаан төмрөөс ороож тогтоосон адууны хялгас яг янзандаа байна. Энэ бүхнийг харж сэтгэл тайвширсан Нанзаа сая л томоо гэгч амьсгаа авлаа.
Харин дэлгүүрийн үүд рүү чиглэн дурайх арзгар ултай хятад гутал, хадаас нь иржийсэн орос цэрэг гутлын мөрийг санаандгүй хараад тэр дуу алдлаа. Сайтар нягтлаад үзвэл довжоон дээр суусан бололтойгоор барахгүй ганц шил юм мултлаад бөглөөг нь үлдээсэн байна. Шалчийтал зажилсан хямд янжуурийн иш, сонинд палбийтал бүдүүн ороосон улаан тамхины үлдэгдэл довжоонд наасныг хараад ногоон Луузан, согтуу Бадарч хоёр ирж гэж таниад, дахин дотор уужирч томоо гэгч амьсгаа авлаа. Гэр лүүгээ пар пар алхлан буцахдаа Нанзаа зүрхээ даран, “Уух газраа олж ядсан хоёр ногоон чинь уушиг зүрх амаар гаргачих дөхлөө” гэж үглэж явлаа. Нанзаагийнх дэлгүүр нээгээд байгаа нь энэ юм.
Шинэ дэлгүүрийн нээлтээс хойш долоо хонож байтал хамаатны охин нь худалдагчийн ажлаа хаяад зугтаачихлаа. Нанзаа хичээлээ тармагц л дэлгүүртээ ирээд, охины хөдөлгөөн бүрийг дагуулан харж, “Шилэн лангуун дээр их юм овоолбол даахгүй. Цахилгаан жингийн товчин дээр аяар дар, элэгдчихнэ. Хариулт илүү өгчихвүүзэй” гэх мэтчилэн үглэж яншаад байсан болохоор аргагүй шүү дээ. Гозон Нанзаа уул нь насаараа хүүхдийн шуугиан чагнаж, чихээ хув болтол элээсэн газар зүйн багш хүн л дээ. Солонгос гэгчид ажиллаад хэдэн жил болж байгаа хоёр охин нь мөнгө явуулаад, “Дэлгүүр нээж аж амьдралаа өөд тат” гэснээс л ийм зовлонтой ажилд хутгалдаад байгаа юм.
Маргаашаас нь хамаатны бус хар элгийн хүн худалдагчаар ажиллуулах болсноор Нанзаа бүр дордлоо. Хичээлийн завсарлагаа бүрээр дэлгүүр лүүгээ дэгдэж ирэх бөгөөд буцахдаа: “Цахилгаан данхаа салгасан уу? САПУ худалдааны төв шиг юм болох вий дээ. Ээ дээ, утас маасалбал аюултай шүү” гэж сануулна.
Дэлгүүр ажиллаад сарын нүүр үзэв. Нанзаагийн нойр хүрэхгүй, шөнө бүр дөрөв таван удаа гүйн ирж дэлгүүрийнхээ лац ломбыг шалган, ойр орчны мөрийг шинжилсэн хэвээр. Нэг үүрээр тэр жаахан зуур дугхиймээр аядаад худалдагч бүсгүй орлогын мөнгөнөөс сэмхэн авч халаасандаа нууж байна гэж хар дараад чарлан босч ирлээ. Авгай нь уурлаж аашилдгаа больчихсон:
-Миний өвгөөн, дөнгөж зургаа болж байна. Амар даа гэсэн боловч энэ үг мөн л Нанзаагийн чихний хажуугаар өнгөрч, дэлгүүрээ эргэх гэж байгаа бололтой чимээгүй гарч явлаа.
Тэр бүтэн сарын турш нойргүй дап дупхийсээр бүр турж гүйцлээ. Өндөр нуруутайг хэлэх үү, шонд дээл өлгөчихсөн юм шиг л горзойтол алхалж явах болов. Дэлгүүр нээсний гучин хоёр дахь өглөөнөө Нанзаа багш сурагчдаар хяналтын ажил хийлгэж сууснаа хоромхон зуур зүүрмэглээд:
-Хүүе, үер! Дэлгүүр үерт явлаа! хэмээн муухай чарлан босч ирснээс, “Хөрөнгөтэй хүн унтаж чаддаггүй гэж үнэн юм аа” хэмээн сум даяар ярилцав. Говийн суманд юуных нь үер болохов дээ. Үд өнгөрөхөд энэ яриа Солонгост суугаа охидынх нь чихэнд хүрч, маргааш нь гэхэд л Нанзаагийн эхнэр дэлгүүрээ зарлаа. Хэдийгээр гай зовлон авчирсан дэлгүүрийг далд оруулсан ч Нанзаа нойргүй хэвээр. Дэлгүүрээ зарж олсон хорин сая төгрөгөө дэрэн доогуураа хийн хэвтэх боловч хорьдугаар тогтоол гарлаа гэж зүүдлэн, муухай хашгиран босч ирсээр л байлаа.
Авгай нь Солонгост суух хоёр охинтойгоо хэдэн өдөр утсаар ярьж зөвлөлдөөд арга чаргаа барж, сумын хийдийн ловон Дандгай ламтныг залж, үзүүлж харууллаа. Ловон ламтны айлдсаны дагуу гай зовлон авчирсан хорин сая төгрөгөөр сумын хийдийн өмнө алтан суварга бариуллаа. Тэгсэн хэдий ч Нанзаагийн нойр хүрэхгүй хэвээр. Урьд нь дэлгүүрээ эргэж байсан шигээ шөнө бүр суваргыг эргэн, ойр орчинд нь мөр ажигладаг болов.
Гозон Нанзаа нойргүй хоёр сар болсноос бүр турж гүйцлээ. Одоо тэр уурганы бөгсөнд дээл гогдоод өлгөчихсөн юм шиг л туялзаж явах боллоо.

/Жич: Анд маань өмнө бичсэн өгүүллэгээс хэдийг сонгоод, "Эднийг заавал дахиж нийтэлж хүмүүст хүргэ" гэсэн тушаал буулгасныг ёсоор болгож байна/

Согтуу тотины онигоо

Онгоцонд нэгэн тоть суучихсан үйлчлэгчийг “Хөөш алмас аа, архи аваад ир, бушуул!” гээд л загнаж байна гэнэ. Үйлчлэгч архи авчирч өгөв. Хэдэн хормын дараа өнөөх тоть “Хөөш жингэр ээ, дахиад архи!” гэж чарлав. Үйлчлэгч дахин архи авчирч өгөв. Тотины ард сууж байсан халамцуу эрд “Энэ муу тоть ингэж аашилж байхад, би яагаад болохгүй гэж?” гэсэн бодол орж ирлээ гэнэ. Нөгөөх эр “Хөөш гичий минь, надад ч гэсэн архи аваад ир!” гэж чарлав. Тэгтэл үйлчлэгчийн тэвчээр алдарч, онгоцны ахмад руу гүйн очлоо. Ахмад өнөөх хоёр бүдүүлэг этгээдийг онгоцноос гарган шидүүлэв. Доош чулуу шиг унаж буй халамцуу эр лүү тоть нисэж ирээд, “Далавчгүй байж юундаа томорсон тэнэг вэ?” гэж байна гэнэ.

Найрал хөгжим бэлтгэл хийж байтал бөмбөрчний тоглолт удирдаачид таалагдсангүй. “Чам шиг өөр юу ч тоглож чадахгүй хөгжимчний оронцогт хоёр мод бариулаад бөмбөр нүдүүлдэг юм!” гэж тэр бөмбөрчнийг загнав. Бөмбөрчин тайвнаар, “Бүр бөмбөр ч нүдэж чаддаггүй, чам шиг хөгжимчний оронцогт ганц мод бариулж, удирдаач болгодог” гэв.

Жич: Онигоо буланд тавигдаж буй зүйлс нь орчуулга, найз нөхдийн ярьсан онигоо, өөр онигооноос санаа авч өөрчилсөн, өөр онигооны системийг авч нэр бүхий хүмүүсийг оруулж өөрчилсөн, бодит болсон хөгтэй явдал, болсон явдлыг давс хужир нэмсэн, зарим үед өөрөө шинээр зохиосон гэх зэргээр янз бүрийн байдлаар бий болсон аман зохиолын шинжтэй бүтээлүүд байгаа болно.

Гэзэгт бариач

Зараа блогт үлдээсэн зар

Хар домын аргаар шуналын микроб арилгаж, улаан мөнгөний бузар ариулна.

УИХ, Байнгын хороо, Яам, Тендерийн хороодын захиалга авч үйлчилнэ.

Утас 976-11-45....

Чалх сайжруулах эмний онигоо

Нэгэн залуу тотиндоо чалх сайжруулах эм давхарлаад уулгачихжээ. Тоть тэгтэл залуугийн өөрийнх нь авгайг чарлуулж бөөн хэрэг тарив гэнэ. Залуу тотио барьж аваад хөргөгчнийхөө хөлдөөгч рүү хийчихэв. Хөлдөөгчинд ороод эмийн үйлчилгээ намдахгүй хаачив гэж боджээ. Цаг болсны дараа хөлдөөгчөө онгойлгов. Тоть байдгаараа хөлөрчихсөн амьсгаадаж, маш ууртай байна гэнэ. “Тоть минь, яав аа?” гэсэн чинь, “Хөлдүү тахианы хөл алцайлгаж татахыг амар гэж бодоо юу чи?” гэж байна гэнэ.

Хилийн цэргийн ангийн дарга хурандаагийн өрөөнд ахмадын авгай орж ирээд, “Манай нөхрийн халааснаас хөхний даруулга олдлоо” гэж гомдол мэдүүлж, уйлав. Хурандаа “Наадхаа над үлдээ. Учрыг нь олж өгье” гэжээ. Хурандааг орой гэртээ ирэхэд, эхнэр нь өнөөх хөхний даруулгыг халааснаас нь олоод “Чи чинь галзуураа юу? Хөхний даруулгаа хаана хаяснаа мэдэхгүй сандарч байхад, халаасандаа чихээд явчихдаа яахав дээ” гэж байна гэнэ.

АН-ын төлөө санаа зовов

НАЙРАГЧИЙН ХАЙР

/егөөдөл/
Би судлаач хүн л дээ. Наян жилийн турш шүлэгч найрагчдын хайрын хандлагыг дагнан судалж байна.
Уншаад байтал, “Халиун согоо шиг хөөрхөн чамдаа Хангайн буга шиг би чинь ирлээ... Марал буга шиг чамайгаа...” гэхчлэн бүсгүй хүнийг эм хүйсийн бугатай зүйрлүүлсэн шүлэг найраг тун олон юм. Сайхан бүсгүйг согоо хэмээн магтлаа гээд бод доо. Бүсгүйн сайхныг магтах гээ юу, эсвэл согоог сайхан гэх гээд байна уу? Захын нэг муу согоо хамгийн гоо амрагаас нь илүү царайлаг санагдаад байгаа учраас, амраг минь согоо ч байсан болоосой гэж найрагч харууссан байна. Найрагчид эмэгчин бугыг гуа сайхны дээд хэмээн шүтдэг, түүнд бүсгүй хүнээс илүү хайртай байх нь.
“Моторын дуу” киноны Даржааг санацгаая. Ханан дээр хадсан галбир гуа эмэгтэйн зургийг хараад “Намрын шаргачин шиг сайхан амьтан аа!” хэмээн дуу алддаг. Яг үүн шиг бүсгүй хүний гоо сайхныг намрын шаргачингаар зүйрлэн илэрхийлсэн шүлэг зохиол бас л цөөнгүй. Тэд намрын тарган шаргачингийн гуя хасыг хараад гижиг нь хүрч, тэсч ядан тэчъяаддаг гэсэн үг. Зохиолчдын жин дарах хэсэг нь эмэгчин зээрэнд унаж тусдаг болж таарах нь.
Чононгоо хэмээх дууг цэцэрлэгийн мөлхөө ангийн багачуудаас эхлээд, тэтгэврийн суугаа дамжааны өтгөс уяран сонсож байна. Энэ дууг зохиогч нь хатагтай чонод яалт ч үгүй ухаан алдан дурлажээ. Хамгийн ялдам энхрий эмэгтэй түүнд гичий чонын үзэсгэлэн гоог санагдуулж байна шүү дээ.
Амьдралд тар түрхийх явдал байлгүй яахав. Амрагаа матартай зүйрлэн сэтгэл хөдлөлөө илэрхийлэх яруу найрагч мэр сэр байдаг. Хэрэг дээрээ тэд матрыг боддог гэдгээ өөрийн мэдэлгүй илчилжээ. Манай яруу найрагчдаас хар тивд очиж матарт бариулж нас нөгчсөн дуулдвал, хөөрхий, хайр сэтгэлдээ шатаад гүйж очсоныг цаад тэнэг эм матар нь ойлгосонгүй гэж бодоорой. Харь улсын матар монгол хэл мэдэхгүй шүү дээ, чааваас.
“Хун цэн шиг бүсгүйтэй Хуртай зунаар учирлаа” хэмээн нэгэн яруу найрагч дуу алджээ. Яасан овсгоотой, цог зальтай эр вэ? Тэнгэрийн жигүүртнийг газарт унатал нь хошгируулсан байна! Энэ баримт яруу найрагчид хурмастад цойлж, жигүүртэнд хайраа илчилдэг болохыг нотолж байна. Гэтэл энэ юу ч биш аж.
Бас нэгэн шүлэгт “Дэнгийн эрвээхэй шиг тогтворгүй Дэндүү хөнгөмсөг бүсгүй чи...” гэсэн нь бий. Энэ баримт судлаачдын толгойг олон жилийн турш эргүүлж байгаа. Найрагч эрвээхэй хоёр хэрхэн яаж биенээ таалах вэ? Найрагчдын бие эрхтэн хэт жижгэрч байна уу, эсвэл эсрэгээрээ эрвээхэйн бие хаа аварга том болоод байна уу? Учрыг олох тун ярвигтай. Ийнхүү найрагч эрвээхэйд хайртай болохыг баталсан нь шинжлэх ухаанд томоохон нээлт болсон юм.
“Учиг сүвлэх сүмбэн хуруу Уянга өргөх лимбэн хуруу” гэх найргийн мөрүүд юуг өгүүлнэ вэ? Амьтай голтой хүний хурууг хөх төмөр, хөндий модоор орлуулна гэсэн үг. Энгийн эрчүүд энхрий ялдам хуруугаар илбүүлж таалуулан хайраа илчилдэг байхад, найрагч эрчүүд хурдан бууны сүмбэ, хулсаар цоргисон лимбэ хоёроор маажуулан уярдаг болж таарах нь, ээ бүү үзэгд! Араатан жигүүртэн яая гэх вэ, эд хогшилд хайр сэтгэлтэй болох гэдэг чинь юу гэсэн үг вэ?
Тэднийг харсан сайхан бүсгүй болгондоо дурладаг, хүүхэмсэг гэлцдэг. Энэ бүх яриа шинжлэх ухааны үүднээс няцаагдаж байна. Найрагчид хүүхэмсэг биш, согоосог, шаргачинсаг, гичийсэг, матарсаг, хунсаг, эрвээхэйсэг, түүгээр ч барахгүй сүмбэсэг, лимбэсэг хүмүүс ажээ.

Онигоо

Багш Тулгааг дуудаж, самбарт гаргав.
-Тулгаа, өдрийн дэглэмээ ярьж өг!
-Би өглөө босоод, ухныг арчаад, ундаа уугаад, хичээлдээ явдаг. Хичээлээ тарж ирээд, ухныг бушуухан арчаад, ундаа уугаад, тоглодог. Дараа нь дахиж ухныг арчаад, хичээлээ хийдэг. Орой хоолоо идээд, ухныг арчаад унтдаг.
-Пөөх, танайх ухнатай юм уу?
-Үгүй хаалга арчдаг юм аа. Аав Их хурлын гишүүн болсноос хойш хүүхдүүд хаалган дээр ухна зурчихдаг болсон.

Эдийн засагч Дашзэвэг гуай дээр нэг эр ирээд “Хямралын хэцүү үед хэрхэн жижиг дунд үйлдвэртэй болох вэ?” гэж асуув. Дашзэвэг, “Тэр их амархан. Том үйлдвэр худалдаж аваад, төрийн өмчийн хороонд өгчих. Удахгүй жижиг болно гайгүй” гэжээ.

Ядуухан нөхөртэй сууж, насан туршид нь зовоосон, ааш муутай баян хижээл авгай бөө дээр очоод залуу болох арга зааж өгөөч гэв. Бөө “Төв шуудангийн оройд байдаг цагийн зүүг эсрэг эргүүл. Хэдий их эргүүлж чадна, төдий чинээ залуужна” гэжээ. Авгай муу нөхрөө аашилж загнан, дээш нь авируулав. Нөхөр нь гараад л эргүүлээд байж, эргүүлээд байж. Нэг хартал тээр дороос авгай нь жаахан охин болчихсон “Арай хэтэрчихлээ! Жаахан буцаа!” гэж чарлаж байна гэнэ. Нөхөр улам цааш нь заналтай эргүүлж, “Хадам ээжийн гэдсэнд буцаад ортол нь эргүүлээд, үр хөндүүлчихнэ дээ, чамайг муу шулмыг” гэж дотроо үглэж байна гэнэ.