Ертөнцийн гурав

Сонгууль ирвэл ам нэг том
Сунгаа дөхвөл уяач нэг том
Сундуй уншвал лам нэг том

Зүйр цэцэн үг

Алаагүй байхад үнэг сайхан
Аваагүй байхад авгай сайхан

Сунгаагүй байхад жийргэвч сайхан
Сонгоогүй байхад горилогч сайхан

Сонгуулийн онигоо

Нэг нөхөр ТВ үзэх санаатай зовж сууна. Суваг солих бүрд л нэр дэвшигч гарч ирээд, тэр болгонд нь мань эр "Өө сонгууль!", "Өө сонгууль!" гээд сувгаа сольж байна гэнэ. "Өө сонгууль!", "Өө сонгууль!" гэж байснаа нэг зог тусаад "Өө, Алтай" гээд таван минут үзсэнээ "Өө, гэнэдчихдэг байна ш дээ!" гээд цааш сувгаа солилоо гэнэ.

ОД

МОНГОЛД ГАЗАР ХӨДӨЛСӨН

/фельетон/
Газар хөдлөх тухай “хутгат эмээ” худлаа залчихлаа хэмээн та элэг доог хийж сууна уу? Тийм бол том эндүүрч байна. Монголд газар хөдлөөгүй биш гарцаа байхгүй хөдөлсөн юмсанж. Энэ газар хөдлөлт зургаан сарын зургааны өдрийн зургаан цаг зургаан хоромд Халх голоос Алтай Таван богд хүртэл бүх нутгийг хамарч, хүч нь арван хоёр “баал” давсан болохыг дэлхийд алдартай Токиогийн газар хөдлөлийг судлах төвийн нарийн багажууд баталжээ. Газар тийм хүчтэй хөрвөөчихөөд байхад ганц ч байшин нураагүй, хүн ард нь үхэх бүү хэл нэг ч монгол оготнын хамраас цус гоожоогүй гэхэд дэлхийн чих дэлдийв!
Газар хөдөлж байхад монголчууд хаа байсан болж таарах нь энэ вэ? Чухамдаа яг энэ л асуулт дэлхийн бүх мэдээллийн товчоо, сонин сэтгүүлийг мэл гайхуулж цэл хөхрүүлсэн билээ.
Үгүй, тэгтэл яасан болж таарсан гээч? Монголын хүн амын улс төрийн идэвхтэй хэсэг нь арван хоёр баалын газар хөдлөлтөд өртөж үхэх нь байтугай, бие засах ч завгүй “Манай намыг сонгоорой!” гэж бархираад гүйлдэж байсан болж таарав. Үүнийг “Токио Конижива” сонины ажигч гярхай сурвалжлагч Аса Киёота тогтоожээ.
Цаашлаад улс төрийн идэвхгүй хэсэг нь яасан бэ? гэсэн асуулт урган гарч ирэв. Олон улсын сэтгүүлчдийн баг уйгагүй судалж, ухаж нягталсны эцэст Монголын хүн амын улс төрийн идэвхгүй хэсэг зөвхөн дөрвөн хүнээс тогтдог болохыг илрүүллээ. Тэд бол Хан-Уул дүүргийн хоёрдугаар хорооны Дулам эмээ, дөрөвдүгээр багийн согтуу хочит Балдан, түүний хөрш яруу найрагч Галт, Сонгинохайрхан дүүргийн гуравдугаар хорооны сонсголын бэрхшээлтэй иргэн Лутаа гэсэн дөрвөн хүн болж таарав. Газар хөдөлж байх тэр агшинд Балдан, Галт хоёр нам согтоод уначихсан, Дулам эмээ Солонгосын олон ангит “Тэ Жан Гум” савангийн дууриа үзээд ухаангүй суучихсан юмсанжээ. Лутаа хөөрхий, газар хөдөлж байшин нурахыг байтугай, чих рүү нь буу тулгаж байгаад гох дарсан ч сонсохгүй амьтан тул юу ч мэдээгүй хэрэг.
Байшин барилга, зам гүүр тэр дундаа сүүлийн хэдэн жилд барьсан хулхи барилгууд яагаад нураагүй вэ гэсэн бас нэг асуулт гарч ирж дахин дэлхийн бүх эрдэмтдийн толгой гашиллаа. Үүний учрыг судалж тогтоосон Английн сэтгүүлч ноён Томсон газар дээрээ ухаан алдан унав. Юу гэвэл, УИХ-ын эрхэм гишүүд дахин сонгогдохын тулд шатахууны үнийг нам барьж байгаа шигээ байшингуудыг ч бас нураахгүй нам барьж буй нь тогтоогджээ.
Энэ бол гайхамшиг. Энэ бол жинхэнэ дуулиан. Дэлхийн хэвлэл мэдээлэл монголоор амьсгалж, монголоор баяжиж, тэрбум тэрбумаар нь ашиг олж байна цаана чинь!
Газар нь хөдөлсөн ч үхдэггүй бөх амьтай монгол түмнээрээ бахархахгүй байхын аргагүй. Газар хөдлөлтөд үхэх зав өгдөггүй монгол сонгуулийг магтан дуулахгүй байхын аргагүй юм зээ. Даян дэлхийн ардчилсан сонгууль мандтугай.

ХОНГИЛЫН СОНГУУЛЬ

(шог өгүүллэг)
Хөгшин залуу, эр эм арван хэдэн хүн нэг гэрт байх тул амь нэгтэй. Нэг гэр гэдэг нь Сүхийн талбайн ойролцоо байх дулаан дамжуулахын нэгэн хонгил л доо. Хүн ахтай дээл захтай байдаг ертөнцийн хууль хонгилд ч мөн адил үйлчилнэ.
Хонгилын дарга, хутга Батаа хир даг болсон навсархай хүрэмнийхээ энгэр лүү гараа шургуулан,
-Муу өтнүүд минь, олсон мөнгөө бүгдий нь гарга хэмээн цаад хэдийгээ жижигрүүлдэг боловч бөөрлөж босгосон шилтэй юмаа хуваах дээрээ тулахаараа бүгдэд тэгш хандана. Хувь ноогдсон жаахан юмандаа халж, ертөнцийн эрээн барааныг мартан жаргахдаа тэдэн шиг эв найртай сүрэг хорвоод үгүй байлаа.
Нэг л үдэш дарга тэр чигтээ нойрсов. Хорвоогийн өглөө ирдгээрээ ирж хонгилын иргэдийн дотор бүрзийдгээрээ бүрзийн сэрцгээнэ. “Муу өтнүүд, бушуу бос. Босоод!” гэх даргын сөөнгө хоолой үгүйлэгдэнэ. Нус Догоо ширэлдэж даахирсан толгойгоо гэлжийлгэн санаа алдаад,
-Багшийн дээдийн хонгилын дарга, шөвөг Самбууг манай руу нүүж ирж бидний дарга бол гэж гуйя гэвэл тархи Гамбаа түүн рүү муухай харж үгийг нь таслав.
-Дотроосоо даргаа сонгоно! Сонгууль явуулъя гэж өчигдрөөс хойш бодлоо гэж тэр нухацтай хэлж байна. Тархи Гамбаа бол цагтаа зэрэг дэв хамгаалах шахаж явсан, хог ухахдаа шил савнаас урьдаар сонины тасархай цуглуулдаг хүн тул бусад нь түүнийг битүүхэндээ хүндэтгэнэ.
Сонгуулийн ажил өдөр ирэх тутам эрч хүчээ авлаа. Шаг Баагий:
-Хэрвээ би даргаар сонгогдвол, миний найз бидэнд юмаа таван төгрөгөөр хямд өгнө. Бид эдийн засгийн хямралаас гарна гэсэн бол, нударга Дорж:
-Намайг сонговол бид нийтээрээ нударган зодоон сурч бусад хонгилынхныг айлган татвар авдаг болно. Бид ядуурлаас гарна гэж байна. Тархи Гамбаа сонгогдвол хичээл зааж оюуны хоосролыг арилгана гэнэ. Ходоод Дууяа маш гоё хүнс байдаг хогийн цэг зааж өгнө гэв.
Сурталчилгаа цаг минут тутамд эрчимжнэ. Хамгийн сүүлд нус Догоо нэрээ дэвшүүлснээр арван хэдүүлээ хүүхэд хөгшидгүй цугаараа нэр дэвшигч боллоо.
-Үргэлж мөнх сонгууль болж байдаг болоосой гэж хонгилын сонгогчид мөрөөднө. Шаг Баагийгийн үнэгүй тараасан чангаас чанга найруулсан юмыг татаж, ходоод Дууяагийн өгсөн томоос том зүсэм бялуу долоож, сожоо Дагвын бэлэглэсэн зуут, тавьтын дэвсгэртийг хармаалж энэ хэдэн өдөр хонгилынхон ёстой л бялуурч байлаа. Сонгуулийг товлосон өдрийн өмнөх орой сурталчилгааг албан ёсоор хаах гэж байтал цагдаа нар ирж өнөө хэдийг гэрээс нь суга суга татан хөөж явуулах нь тэр. Удалгүй цэвэрхэн хувцастай баахан эрхэм хар тэрэг хөлөглөн ирж, хонгил байсан газар тууз хайчлан, шав тавьцгаав. Дулааны шугамыг өөрчилж, цамхаг босгох болсон нь энэ байлаа...
Хахир өвөл мартагдаж нялх ногоо соёолсон урьхан өдөр ирэв. Нэг хонгилд аж төрж байсан хоёр найз Сэлбийн эрэг дээр санаандгүй тааралдлаа. Нударга Дорж нулимсаа арчин,
-Манайхан ихэнх нь сураггүй болсон. Би энүүхэн энд өөр хонгилд байгаа, саяхан нус Догоогоо татаж авсан. Дээрэлхүүлээд хэцүү байгаа.., хөөрхий тархи Гамбаа согтоод, гудамжинд хөлдөөд бурхан болчихсон.., гэхэд нь, ходоод Дууяа бас эхэр татуулан,
-Дуулсаан, дуулсан гэж арайхийн хэлээд, нулимсанд халтартсан хацраа шударлаа.