ХОНГИЛ

(хошин өгүүллэг)
Бразилчууд банк руу газар доогуур хонгил ухаад жаран найман саяыг хулгайлжээ гэж рааживаар ярихыг дуулаад чарлаа Балдан, матигар Дандар хоёрын дотор арзаганав.
-Чингисийн удам байна даа, муусайн барзаалуудын дор оролтой биш! гэж Балдан эгдүүцнэ. Түүнийг ингэж дэгэнцэж байхуйд цаадхынх нь харц тэртээд харагдах сумын банкны дөрвөлжин цагаан байшин дээр очиж хургаад салж ядна.
-Эргүү мал минь, энд юу байдгийм? Хоёулаа хот явж банк ухна гэж Балдан ундууцлаа.
Хэд хоногийн дараа бүх бэлтгэлээ жин тан базаасан хоёр хөгшин Да хүрээний төв гудамжинд зогсож байлаа. Дандар байдгаараа матийн, огторгуйд тулсан шилэн барилга мөнгөлөг шаргал өнгөөр туяаран, тэнгэр дэх сэмжин үүл, дэргэдүүр нисэх том хар шувууны дүрс шилнээ үлгэрийн юм шиг солонготон хугарч нугарч байхыг харж зогсов.
-Ингэж байж сэжиг авахуулчихав, эргүү мал аа гэж өнөөх нь бачимдлаа.
-Өөрийгөө хичээ!.. Хот тэр аяараа чиний чарлахыг чагнаж байна шүү гэж алийн болгон дуугүй байхав, нөгөөх нь хариу барьж, хоёул толхилцсоор тэндээс хөдөллөө.
Чарлаа, матигар хоёрын ажил санасныг бодвол түргэн бүтэж байв. Банкны хажуугийн байшингийн нэг давхарт ажлын байр түрээслэв.
-Энэ чинь америк биш, орос ч биш барзаал ч биш! Хэн ч биднийг сэжиглэхгүй гэж Балданг чарлахад Богд уул доргих боловч нэг ч цагдаа ирж хоёр хөгшнийг шалгасангүй нь “Миний монгол шиг диваажинг хаанаас ч олохгүй” гэсэн бодлыг Дандарт төрүүлнэ. Анх бразилчууд шиг банкнаас хоёр зуун метр хол байр түрээслэх гэхэд “Эргүү мал аа, хорин жил ухах уу? Тэгээд!..” гэж Балдангийн уурладаг зөв байж дээ гэж тэр олзуурхана. Өглөө есөн цагт хоёр “сайн эр” ирж оффисоо онгойлгох бөгөөд Балдан:
-Чиний хомпүүтэр дээр ажиллах чадвар сул. Хүн ороод ирэхэд сэжиг авахуулна гэж загнаад, хамсаатнаа хонгил руу хөөн оруулах ба өөрөө хомпүүтэр дээрээ албаны царайтай сууж үлдэнэ. Дандар матийхаараа матийж, хонгилоо ухах зуураа “Балдан шиг машин уралдуулж тоглох байтугай, хомпүүтэр асааж ч мэдэхгүй муу мал! Ингээд шороо маажиж байхдаа таарсан барам” гэж өөрийгөө зүхнэ. Чарлаа Балдангийн хэдэн эр хонийг цугий нь өгч авсан герман өрөмний хүчинд хориодхон хоногт хонгил бэлэн боллоо.
Намрын эхэн сарын балжиннямтай билигт сайн шөнө банк руу орж, яг жаран найман сая доллар хувааж үүрээд гарах гэтэл Балдан “Муусайн барзаалуудаас заавал илүү гарна” гэж зүтгэсээр нэмж нэг саяыг тоолж аваад, хоёул сум руугаа арилав. Дандар арслантай хоёр авдраа дүүргээд, самганыхаа хөлийн авдар руу үлдсэн хэдийг нь хийх гэж байтал Балдан орж ирээд, “Мал минь, хотон дотроо нүх ухаад бул” наадхаа гэж загнасныг ёсоор болгов. Хоёр самган нь хаанаасаа ийм их гадаад мөнгө олж ирээв гэж хэл ам сугалчих гээд байх тул Балдан:
-Хэдэн сайхан эр хонь, сайн морь, гаанс хөөрөг гээд өчнөөн юмаа наймаалахыг хараагүй юу, эргүү малууд гэж чарлан чимээгүй болгов. Хоёр эр рааживаасаа чих салахаа байсан боловч мөнгө алдсан тухай чимээ ч алга. Балдан өдөр бүр ирж, монголд барзаалаас олон доллар шуусан тухай дэлхийн чих дэлдийхгүй байгаад бугшсан уураа Дандарт гаргана. Түүнийг мордсоны дараа цаадах нь самган руугаа Балдангийн бугшуулсан уурыг цацна. Самган нь хааяа “Америкт хорьдугаар тогтоол гарлаа гэж би урьд шөнө зүүдэллээ” гэх маягийн юм донгосож Балданг түсхийтэл уурлуулаад авна.
Сар өнгөрч байтал өнөөх банкны захирал, юуны ч гэнэв нэг намын дэд дарга Бат хэмээгч банкнаасаа мөнгө хулгайлж намдаа хандивласныг цагдаагийн шуурхай ажиллагаа наймхан цагт илрүүллээ гэж “Цагийн хүрд” мэдээлэв. Балдан, Дандар хоёул амаа ангайн мэл гайхлаа. Хэргийн газрыг зурагтаар сүр бадруулан үзүүлэх нь Дандарын матийсаар байж сарын өмнө дуусгасан хонгил яах аргагүй мөн. Герман өрөм нь ч дүрээрээ хэвтэх агаад түүн дээрээс намын дэд даргын ДНК гээч юм илэрсэн гэж цагдаагийн хурандаа ярилцлага өгч байна. Их хурлын байнгын хорооны дарга энэ намын хөрөнгийг улсын орлого болгож, сонгогдсон гишүүдийг нь буцаан татна гэж байна. Хулгайлагдсан долларын тоог найман сая гэж компьютерээр яг таг тооцооллоо гэж солиорохыг сонсоод Балдан бүр дэлбэрэхээ шахав.
Хоёр хөгшин шар махтайгаа хатлаа. Ямар ч гэмгүй Бат гэгч залуугийн шоронд шаналсан царай зүүдэнд орж ирээд унтахыг болив. Хэд хоногийн дараа нийслэлийн цагдаагийн газарт хэргээ хүлээн мөнгөө үүрсээр орж ирсэн хоёр хөгшнийг сонссон цагдаа нар элгээ хөштөл хөхөрлөө. Хамгийн том генерал нь нулимсаа гартал инээж байснаа, хэдэн шуудай мөнгөнөөс гаргаж үзэнгээ,
-Намаа аврах гэсэн сайхан сэтгэлийг ойлгож байна. Дахиж битгий ирээрэй, энд ажил ихтэй хүмүүс суудгийм гээд гаргалаа.
Гурав хоногийн дараа хоёр хөгшин өнөөх мөнгөө үүрсээр сумандаа шуудангийн машинаас урамгүй бууцгаав.
-Эргүү малаас боллоо. Чи л эхэлж банк руу гөлрөөд байлуу хэмээн Балдан бухимдана. Улсын энэ их мөнгийг буцааж өгье гэхээр бүгд цагдаагийнхан шиг шоолцгоогоод хэрэгсэх амьтан олдсонгүй нь тэр.
Малын буян байхад нүгэл хилэнцтэй мөнгөөр юугаа хийхэв. Яаж мэдэхэв нэхээд ирж ч мэднэ, буцааж булж хадгалах болов. Харин энэ удаа хотон дотроо бус зайдуухан нүх малтлаа.

ЗАСВАРЧИН МОНГОЛ

/фельетон/
Бодоод байх нээ, монголчууд бид элдэв засвар хийхэд яснаасаа дурладаг бахдам сайхан зантай хүмүүс аж. “Морь харах”-ыг соёлтойгоор хэлэхдээ “бие засах” хэмээнэ. “Бие тавируулах”, “бие амирлуулах” гээд арай өөрөөр хэлж болно оо доо. Тэгэхэд чинь заавал “засах” гэдэг үгийг сонгосон байгаа юм даа.
Орос хэлээр “ремонтировать тело”, англиар “fix the body” гээд хэлээд үз. Тэд “Түлхүүр бариад, эвдэрсэн биеийг эрэг боолтоор тогтоож янзлах юм байна” гэж ойлгоод нүдээ орой дээрээ гарган гайхна.
Өөр үгээр бэлээхэн хэлж болоод байгаа юмыг ингэж эерүүлж байгаа маань “засах” гэх энэ айхтар үгэнд бид үнэн голоосоо дуртай болохыг нотолж байна.
Энэ юу ч биш. Бид бүр эхийн хэвлийд байхаасаа л засахын сайхныг мэдэрч, амтанд нь ордог байх юм. Баруунд эмэгтэй хүн жирэмсэн болсон эхний өдрөөсөө л ямбалаад хэвтчихдэг байхад монгол бүсгүй тэнгэр шиг гэдэстэй хэрнээ гүү сааж, морь уургална. Эмнэг хангалын нуруун дээрээс тэпхийтэл шидүүлчихээд, тапхийтэл босно. Ингэж ээ, явтал хэвлий дэх үр нь тэс хөндөлдөөд, далжийчихсан байна. Тэгээд л Гэзэгт бариачийг дуудуулан бариулж, “засвар” хийлгэж сүйд болно.
Сурлагын дэвтрийнхээ дүнг засах хэмээх их гоё ажлыг монгол хүү бага сургуульд ормогцоо гаргууд сурна. Түүнийг онц сурдаг гэж аав ээж хоёр нь бүр итгэн үнэмшинэ. Хамаатан садан, найз нөхдөдөө “Миний хүү намайг дуурайсан, улаан онц сурлагатан” хэмээн бардсаар л. Арван нэгдүгээр ангиа төгсөх торгон агшинд л хүүгийн булхай илэрдэг. Хөөрхий хуурагдсан аав минчийтлээ уурлаад, тэлээгээ суга татах боловч яаж ч чадахгүй. Наймдугаар ангидаа үрийн зулай үнэрлээд томорчихсон “эр”-тэй юу ярих вэ дээ. Хожимдсон ухаарал болно.
Монгол нутгийн салхи шуурга нь хүртэл үг үсгийг засна. 1980-аад онд, Дорноговьд Майн нэгний баярын жагсаал болж байтал яасан гээч? Дарга нарын индэр дээрх “МАХН МАНДТУГАЙ!” гэсэн бичээсийн МАХН гэдгийн арын “Н” үсэг нь элсэн шуурганд зүлгэгдээд арилчихсан байлаа! Маханд дуртай монгол хөдөлмөрчин ард түмэн, индрийн өмнүүр баярын маршаар гарахдаа: “МАХ МАНДТУГАЙ, УРА!” хэмээн цог жавхлантай гэгч нь хашгиралдан өнгөрсөн гэдэг. МАХН-ын уриаг, МАХ-ны уриа болгон хувиргагч Говийн элсэн шуурга бол жинхэнэ монгол засварчин-шуурга мөнөөсөө мөн.
Монголчууд өөрсдөө байгуулсан засгийн газраа өөрсдийнхөө гараар засан тохинуулж, дайн тулаан, хувьсгал төгсгөл хийнэ. Баасан эгчээс эхлээд олон хүн төрийн алдааг засан хаврын салхинд хацраа холцруутуулан тэмцэж явна. Өчигдөрхөн шинээр тавьсан хар замаа хайр найргүй хага цохин дулааны шугамаа засна. Адуунд байгалийнхаа жамаар хэнд ч гэм хийлгүйгээр ургаж байсан дэлийг сумлаж хайчлан засна. Засахгүй, гар хүрэхгүй юм гэж ховор.
“Сэрэлт” киноны Бумаа авгай хуруугаа шүлсдэн дэвтэр дээрх үсгээ засч байх агшин монгол хүн бүрийн нүдэнд харагдан, сэтгэлд хоногшсон байдаг. Аргагүй шүү дээ. Засах хэмээх үйлдэл монгол хүний зүрх оюунд дэндүү ойрхон байдгаас тэр.
Саяхан монголчууд засч залруулах юмаа нэгээр нэмж хүүхэд өтгөсгүй баярлав. Учир юу гэвэл, Улсын их хурлын эрхэм дарга маань төрийн хуулийг засав. Энэ бол гайхамшиг! Хүн төрөлхтөний засвар, засал, заслагын соёлд оруулж буй үнэтэй хувь нэмэр билээ.
“Засварчин аавын хүү билээ, засмалын тоосонд өссөн билээ” хэмээх дуу шилдгийн жагсаалтыг сүүлийн далан зургаан сарын туршид тэргүүлж байна. Засварчин монголын үр садын залах засах их үйлс доор доороосоо ундарсаар.

МАЛЧИН БОЛ БУРХАН

(шог өгүүллэг)
Би хотын хүн л дээ. Гадаа цасаар шуурч байна уу, ногоо соёолж байна уу надад ер нь падгүй баймаар. Гэвч би тэнгэр хуйсганахаар л сандардаг болсон хүн.
Таван жилийн өмнө юм даа. Цэцэрлэгт явдаг хоёр хүүгээ авахаар очтол,
-Аав аа, ёштой баларшаан. Манай чэчэрлэг жөндөө их юм авчир гэшэн, лав олон чингистэй мөнгө болно доо гэсээр гарч ирлээ. Баянхонгор, Увсад зуд болж малчид хэцүүдсэн юм байх аа. Хүүхдүүдийнхээ зудын тусламжийг базаахад миний сарын цалингийн тал явчихлаа. Маргааш нь ажилдаа ирвэл цуглаан болж байна. Манай мэргэжилтэн сэнтэг Буниа босоод ирчихсэн,
-Мал сүргээ зудаас аврахад хүн бүр хоёр сарын цалингаа хандивлая гэж байна. Манайхан тал талаас нь ам амандаа бувтнан, зарим нь зөвтгөж, зарим нь буруушаана. Дарга хоолойгоо засч чимээгүй болголоо.
-За нөхөд минь, бусад газрын жишгийг харахад арван дөрөв хоногийн цалингаа хадивлаж байгаа. Жишгийг дагах нь зүйтэй гэж тэр нухацтай хэлж байна. Миний дотор харанхуйлаад явчихлаа. Дүүрсэн хэрэг, зориг муутай бослоо.
-Хаа байгаа Б… Б… Баянхонгорын мянгат малчны хувийн мал үхэх, өсөх нь б… бидэнд ер нь ямар хамаа байна аа? гэж хэлж орхиод суух хооронд хамаг биеийн хөлс асгарлаа.
Ингэж л би ажлаасаа халагдсан юм даа. Над шиг нийгмийн идэвхгүй, хувиа бодсон, бэртэгчингүүдээс улс орон цэвэршиж байгааг манай дарга хатуу сануулаад тойрохыг минь зурж өглөө.
Авгай бас цалингаа зудад хандивласнаар барахгүй намайг,
-Нарийндаа хатсан, түмний шившиг болсон амьтан гэж загнаад, тэр уурандаа гэрт байсан жаахан будааг зудын тусламжид аваачаад өгчихлөө. Манайх гэдэг айл балрав. Тэр нэг сарыг өлөн зэлмүүн, гэрлээ таслуулсан баргар амьтас арайхийн өнгөрөөсөн дөө. Би түүнээс хойш хар дарахаараа зуд гэж хашгирч босч ирдэг болсон юм. Авгай:
-Үхчихсэн биш, болж л таараа гэж загнаад, хадам ааваас зээл авч ТҮЦ-тэй болж намайг түүндээ суулгав.
Төсвийн хэдэн халтар цаасаар арайхийн гол зогоодгоо бодвол боломжийн амьдарч эхлэв. Тэгтэл яасан гээч, манайхыг, бас манайхтай бөөр нийлүүлэн барьсан арваад ТҮЦ-ийг бүгдийг нь хулгайч ухчихлаа. Би бодлоо. Увсын малчин хонио зудад өгөхөд улсаас тусалж, төсвийнхнөөс хандив цуглуулж болсон юм чинь хулгайд бараагаа өгсөн бид ч бас тусламж, хандив авч яагаад болохгүй гэж? Адилхан л хувийн хонь! хувийн бараа! Зуд ч гамшиг, хулгай ч гамшиг.
Бидний арваад хүн хороо, дүүрэг, хот гээд яваагүй, ороогүй газаргүй боллоо. Нөхөд маань шантрах боловч “бидний үйлс бүтнэ, харж л байгаарай” гэж би зоригжуулна. Ерөнхий сайд дээр орохоор хөөцөлдөж байтал бид хэдийг Шар хадны галзуугийн эмнэлэг рүү ачлаа. Эхнэр нулимсаа арчин,
-Найз нь, таньдаг эмчтэй шүү дээ. Ханийгаа түргэн эдгээнэ ээ. Миний найз ядраад л, бага зэрэг “юу яаж” байх шиг байна гэсээр намайг үдлээ.
Бид эмнэлэгт уйдах завгүй. “Малчин ч хүн, наймаачин ч хүн! Арьс өнгөөр ялгаварлан гадуурхахын эсрэг!” гэсэн лоозон барин жагсаж, тэмцлээ үргэлжлүүлж байлаа. Эхнэр намайг эргэхээр ирэхээрээ над руу их л сонжингуй хардаг боллоо.
-Бидний тэмцлийн үр дүн гарна, харж л байгаарай. Биднийг ерөнхий сайд хүлээж авна гэхэд минь буруу харж, сэмхэн нулимсаа арчина.
Жил өнгөрлөө. Үгүй ер нь ярилцаад, мэтгэлцээд, тунгаан бодоод байх нээ нь бидний тэмцэл буруу байх аж. Үндсэн хуулинд үлээдэг бохь, зуугийн ундаа, иштэй чихэр нь төрийн хамгаалалтад байна гэж заагаагүй шүү дээ. Бид эмчдээ:
-Малчин бол бурхан. Тийм болохоор тэр малаа оторлохын оронд наадамдаж, хадлан хадахын оронд найр хэсэлгүй яахав. Зуд болбол улсаас үнэгүй өвс, албан хаагчдын хармаанаас үнэгүй гурил авчих юм чинь! Харин наймаачин бид бол тамын амьтас. Бидний барааг хулгайч авах нь зөв. ТҮЦ-ээ манаагүй учир хохь нь тэр гэж хэллээ. Удалгүй биднийг эдгэрсэн гээд эмнэлгээс гаргасан даа.
Би одоо өглөө сэрмэгцээ л тагтан дээрээ гарч тэнгэр харж байгаа. Зуд эхэлбэл бурханд өгөх өргөлөө түргэн базаах гэж л тэр шүү дээ.

Боловсрол

(шог өгүүллэг)
Готов баян нийтийн жишгийг дагаж ганц хүүгээрээ малаа харуулж, охидоо боловсролтой болгоход мөнгө хайрлаагүй хүн. Баян аарагтаа бүү хэл сум аймагт цуутай баяны царай муутай шар охид эрдэм өвөртөлж ирэхээр хойно хойноосоо цувран одсоор арав гаруй жилийн нүүр үзэв. Эцгийн зорьсон хэрэг бүтэж, таван охин бүгд дээд боловсролтой хуульч болжээ.
Гэвч энэ намар охид нь гэнэт дэрхийтэл гэртээ ирцгээв. Том охин Цэцэгийнх нь ажиллаж байсан дэлгүүр мэргэжлийн худалдагчтай болж халсан гэнэ. Харин энэ хавар төгссөн отгон охин Навчаа нь зуны гурван сар хайгаад тохирох ажил олоогүй юм байх. Эмэг эхийнхээ балгаар эрхийн балай болчихсон, дунд охин Зулаа хэл амаа хазалж, таль түл дуугаран,
-Аав гэж нэг эрваа юм, морь унуулсаар байгаад майга болгочихсон. Загвар өмсөгчид тэнцсэнгүй гэж хошуугаа цорвойлгон байн байн гунганахад эмэг эх нь аргадан авч гарна. Готовын уур дүрэлзэж,
-Загвардахад бараагүй юм бол заавардахад нь үзээд алдаг. Эцгийн буян байхад гэж дотроо үглэсээр, сумын төв рүү давхилаа. Үд өнгөрсөн тул дарга албан дээрээ байсангүй, сумын төвийг гурав тойрон сураглалаа. Улаан хүрэн үйтэн хуар дээлтэйгээ адил өнгийн хөнгөн тэрэг хослуулан гангарсан Готов баянаар хорооны авгайчууд нүдээ хужирлана. Балбарын хуульч болоод ирсэн хүүгийн улаан хавтасны найрнаас засаг даргыг сэм дуудаж гаргасан Готов олны нүднээс зайдуу Хийморь толгойн ард очиж тэргээ унтраагаад, хар “Чингис”-ийн бөглөө мулталлаа. Даргадаа хундага барих зуураа,
-Зулаа маань хуульчийн үнэмлэхтэй, гүйлгүүр ухаантай. Удирдах ажилд яг тэнцэнэ хэмээн эрхийн балай охиноо худлаа магтлаа. Найрын идээнд зориг зэгсэн чангарсан дарга:
-Готов ах нохойтохгүй шүү гэснээ хяхтнуулан хөхрөөд,
-Цэцэг чинь л сурлагатай, даргад тохирох хүн. Гэхдээ үнэнийг хэлэхэд манай сум долоон мянган үхэртэй, долоон мянга долоон хуульчтай болчихоод байгаа. Худлаа гэвэл тайлан мэдээ үз гэж байна. Дүгэрийн охин улаан хавтастай хуульч сургуулийн гал тогоонд сав угааж, түшмэл Нямын хүү хууль зүйн зэрэг хамгаалсан Болдоо сумын уурын зууханд галчаар орж байгааг дарга Готовт учирлалаа. Тэгээд,
-Дүү нь хоншоортой шүү, Готов ах минь. Хоёр жил өвлийн идшээр харж үзсэн ачийг тань хариулалгүй яахав. Танай Цэцэгийг шинэ оноос тамгын газрын үйлчлэгчээр авъя. Яваандаа дарга болно биз гэлээ.
Үдийн саамны өмнө Готов гэрийн гадаа хөмөрсөн цагаан тогоог шамшийтал дайран, тэргээ чихруулан зогсоолоо. Гэрээрээ дүүрэн, ажилгүй шаагилдах хуульчид руугаа агсарч,
-Зулаа, Навчаа хоёр гүү саа, Цэцэг чи хувин ав, усанд яв. Чимгээ, Урнаа хоёр араг үүрээд аргал түү!.. Түргэлээч, муусайн үнээнүүд! Хуульчид та нар сумын үнээнээс ч олуулаа гэл үү… хэмээн чарлалаа. Зулаа:
-Яг ш дээ, гүү сааж харагдаач гэж хэлээд тэрий хадталаа алгадуулан, ээрч муурлаа.
Маргааш өглөө нь Готовын толгой ангалзтал өвдөж, хажуугаар нь ээж, эхнэр хоёрын эрүүний шөл огиудас хүргэнэ. Хар бор ажил хийвэл охидын хуруу мойногших юм байх. Ийн сууж байтал гадаа хөнгөн тэрэг өчигдрийнхөөс ч чанга чихарлаа. Хуульч охид нь эцэгтэйгээ хуулиар үзэлцэхээр аймгаас хүчирхийллийн эсрэг төвийнхнийг дуудуулсан нь энэ аж. Готов аймаг орж, сэнхэртлээ ном сонсоод, эмэгтэйчүүдийн эрхийг хүндэтгэж, цайгаа хүртэл өөрөө аягалж уудаг боллоо.
Готовын царай муутай шар охид хотод очоод төрөл арилжаад, сум бүү хэл аймагт байхгүй ганган дэгжин болоод ирсэн тухай амтай бүхэн ярьж байлаа. Тэднийхээр нутаг усандаа сурагтай, гайгүй сайн залуус бууж мордох боловч боловсролтой охидынх нь санаанд хэрийн хүн таарахгүй. “Энэ хэдийн царай ч дээ, гэртээ л өтлөх вий дээ” хэмээн Готов дотроо үглэх боловч, гадагш үл гаргана. Эхнэр, ээж хоёр нь гэр дүүрэн хуульчдын хоол ундыг санаанд нь тохиртол бэлдэх гэж зүдэрч байлаа.
Готов баяны нанчид хүртэх нь мэдэгдэм нэмэгдэж, ийм үедээ хуульчдаасаа жийрхээд холгүй нутаглах хүүгийндээ очиж хононо. Тэрээр хүүтэй болно гэж зүтгэсээр дөрөв дэх царай муутай шар охиноо төрүүлээд байгаа хүү, бэр хоёртоо:
-Ээ дээ, хүүхдүүд минь. Наад хэдийгээ л хуульч болгочихвуузай хэмээн захиж, ганц лонх халаасан нэрмэл балгаад, суугаа чигтээ хурхирдаг болов.

Хэвлэлийн эрх чөлөө

(шог өгүүллэг)
“Шуурхай” эхлэхэд ерөнхий редактор толгой сэгсрэн гасалж байснаа,
-Монголд хэвлэлийн эрх чөлөө тогтоод арван таван жил болж байна, гөлөг минь! гэж над руу хашгирлаа. Түүний араас редакцийнхан ухас ухасхийн босож миний нэвтрүүлгийг шүүрэн шанага болтол шүүмжиллээ. Эргэн тойронд буй шаар шавхрууг нохой мэт шиншилж олоод, түүнийг уудлан илчилж, жадны үзүүр шиг хурц нэвтрүүлэг хийхийг нийгэм шаардаж байгааг тэд надад ухааруулав. Хурлын төгсгөлд “ерөнхий” миний нүүр лүү чичилж байгаад:
-Чи энэ сурвалжлагч Балдууг хар! Яг чам шиг байхдаа төв хороог огцруулж явсан хүн. Ядахдаа түүний өлмийд хүрэх нэвтрүүлэг хийгээд орхи, гөлөг минь! гэж байна.
Долоо хоноод миний “Хөлдүү хорооллын хөх дууль” хэмээх асуудал хөндсөн нэвтрүүлэг цацагдлаа. Өглөө нь би ажилдаа ирэхдээ хөлөө газар хүргэсэнгүй. Сэтгэл өөдрөг гэдэг жигтэйхэн, нисчих гээд л. Бушуухан “шуурхай” нь эхлээсэй, намайг нэгэн дуугаар магтана даа гэхээс цаг явж өгдөггүй. Гэвч хурал эхлэхэд ерөнхий редактор:
-Чамд толгой гэж юм байна уу, гөлөг өө? гэж хашгирлаа. Нэвтрүүлэгтээ “огцорвол таарна” гээд аваад хаячихсан хотын даргаас бид цалингаа авдаг юм санж! “Хүү минь, шижигнүүлээд өгнө шүү дээ! Чамд чадал байна” хэмээн эртүүдийн хурлын дараа түүний хэлж байсан нь нүдэнд харагдаад, уйлмаар. Редакцийнхан тэр аяараа над руу заналтай гэгч нь харна. Балдуу ах намайг өмгөөлөх бололтой босч ирэхэд, би уярч, хамар шархирлаа. Тэгтэл,
-Манай хотын дарга уул нь “мужик” юм шүү дээ. Түүнийг арай дэндүү авлаа даа гээд тэр шогширч байна. Редакцийнхан ээлж дараалан босч миний нэвтрүүлгийг энэ удаа бүр юу ч үлдэхгүй болтол авлаа. Маргааш нь “сурвалжлагч нөхөр Хурцбаатар нь ажилдаа тэнцээгүй учир халсугай” гэсэн тушаалд ерөнхий редактор гарын үсэг зурах нь тэр.
Бага наснаасаа мөрөөдсөний эцэст хорин нэгхэн хоног хийж үзсэн сэтгүүлчийн ажил маань намайг галзууруулах дөхөв. Би хэдэн шөнө дараалан хар дарж зүүдэллээ. Балдуу ах миний зүүдэнд улаан дээлтэй чавганц болон орж ирж:
-Хэвлэлийн эрх чөлөө гэж мэдэх үү? гэж чанга чанга орилно. Бас ерөнхий редактор шулам эмгэнд хувилаад:
-Хүү минь, час хийсэн нэвтрүүлэг хий! Бид чамд найдаж байгаа шүү! аа-оо-уу-ауу… хэмээн муухай чарлана.
Миний бэлтгэсэн гайт нэвтрүүлгээс болж ерөнхий редактор хотын даргад дуудагдаж, дахин нэг бүдэрвэл суудлаасаа хусуулах сануулга авсан төдийгүй дээр доргүй яриа болж, хэл үг таталж, донсолж доргиж байлаа. Донсолгоо манай гэр бүл рүү ирэв. Төдөлгүй авгай ажилгүй болж, охин цэцэрлэгээсээ хасагдлаа. Аргагүй шүү дээ, авгай хотын тамгын газарт өрөө түрээслэн цайны газар ажиллуулж байсан юм. Харин намаржин хөөцөлдөж байж охиноо оруулсан цэцэрлэгийн эрхлэгч нь дулаан хангамжийн газрын даргын эхнэр юм санж. Яадгаа алдсан гурван амьтан уруу царайлж, гэртээ гиюүрч байтал ах орж ирлээ. Биднийг өрөвдөхөөр ирээгүй гэдэг нь түүний царайнаас илт.
-Муу ээжийн минь ТҮЦ-ийг буулгачихлаа. Чамаас болж байгаа юм хэмээн хашгирч, намайг хоёр сайн өшиглөөд, “Түй муу хэнхэг хог” гэж нулимаад хаалга саван гарав. Дараа нь хадам аав ирлээ. Уурласандаа нүүрний нь арьс чинэрч,
-Мунхаг амьтанд байр хөөцөлдөж, хотын даргаар гарын үсэг бараг л зуруулдгийн даваан дээр ингэж хэнхэглэдэг байна шүү. Заяа нь хаямар, насаараа айлын хармаа хэсмэр! гэж үглэнгээ эхнэрийн аягалж барьсан цайг миний нүүр рүү цацах нь уу гэлтэй далайснаа, буцаан шидээд гарч одлоо.
Тэр гайт явдлаас хойш аав ээж, ах дүүс, гэр бүлийнхэн маань амьтан хүнтэй хэл амаа ололцож, гэр орон, ахуй амьдралаа төвхнүүлэх гэсээр хэдэн жилийг авсан даа.
Би энэ жил Хурцбаатар нэрээ солиулж, Намуунбаатар болгосон. Өнөөх телевиздээ буцаж ороод, ажиллаж байна. “Хөлдүү хорооллын хөх дууль”-аа хийж, манаргаж явснаа бодвол “хэвлэлийн эрх чөлөө” гэдэг “нохой” үгний учрыг гадарлахтайгаа болжээ. Одоо би дулаан ашигласны төлбөрөө төлөөгүй эмээ нарыг чөлөөтэй шүүмжилж байгаа.